اختلال شخصیت پارانوئید که به زبان انگلیسیParanoid Personality Disorder (PPD) نام دارد، نوعی اختلال شخصیت است که در آن فرد به شدت نسبت به افراد و دنیای اطرافش سوءظن و شک دارد که باعث مختل شدن افکار، عملکرد و رفتار فرد می‌شود. این افراد، بسیار محتاطانه و محافظه‌کارانه برخورد می‌کنند و مدام گمان می‌کنند که دیگران قصد سوءاستفاده از آنها یا آزار و اذیت‌شان را دارند. کسانی که اختلال شخصیت پارانوئید دارند، جهان را جای ناامنی می‌بینند. حتی ممکن است بارها و بارها صداقت، وفاداری و امانت‌داری اطرافیان‌شان را زیر سوال ببرند. اگر متوجه شوند مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند یا کسی از آنها سوءاستفاده کرده، به شدت عصبانی و پریشان می‌شوند. تصورات ترسناک و بی‌اعتمادی مداوم، جنبه‌های مختلف زندگی و روابط شخص را به شدت مختل می‌کند.

روان درمانی برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید مفید است اما به دلیل ماهیت این اختلال و شدت بی اعتمادی این افراد نسبت به دیگران، آنها حتی به روان درمانگر خود نیز اعتماد ندارند. این نکته را نیز  به خاطر داشته باشید که معمولاً افراد پارانوئید، خودشان به مشاور مراجعه نمی‌کنند بلکه توسط همسر، مدیر و یا همکار به مشاور معرفی می‌شوند. افراد دارای این اختلال شخصیت، بی اعتمادی و سوءظن‌های خودشان را موجه و به جا می‌دانند، بنابراین هیچ نیازی به درمان احساس نمی‌کنند. این اختلال شخصیت معمولا در اوایل بزرگسالی ایجاد می‌شود و در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود. همچنین در کسانی که در خانواده خود، سابقه اسکیزوفرنی دارند، اختلال شخصیت پارانوئید بیشتر است.

دلایل ایجاد اختلال شخصیت پارانوئید

اختلال شخصیت پارانوئید به عوامل ژنتیکی، محیط و خانواده شخص و همچنین وجود اختلال روانی دیگری (اسکیزوفرنی) در خانواده یا خود شخص است. تحقیقات نشان داده‌اند که اختلال شخصیت پارانوئید و اسکیزوفرنی به هم ربط دارند و وجود یکی از این دو، زمینه‌ساز ایجاد دیگری می‌شود. همچنین اگر شخص مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید، در محیط یا خانواده خود دچار ضربه روحی و عاطفی و سوءاستفاده قرار گرفته باشد، زمینه ایجاد اختلال شخصیت پارانوئید در شخص ایجاد می‌شود.

نشانه‌ها و علائم اختلال شخصیت پارانوئید

• بدون داشتن سند و مدرک موجه، به دیگران مشکوک هستند.
• وسواس داشتن درباره وفاداری و قابل اعتماد بودن افراد خانواده و دوستان.
• برداشت منفی از حرف‌ها و رفتارهای دیگران یا اتفاقات مختلف.
• حساسیت بیش از حد نسبت به مورد انتقاد قرار گرفتن.
• قضاوت سریع و بدون فکر از حرف‌های دیگران و کینه به دل گرفتن.
• شک مداوم به همسر و متهم کردن او به خیانت.
• گوش به زنگ بودن اخبار بد و خیانت دیدن.

تشخیص علائم اختلال شخصیت پارانوئید می‌تواند بسیار پیچیده باشد چون اغلب با یک مشکل روانی دیگر مانند اختلال اضطراب (اغلب اضطراب اجتماعی)، وسواس، سوءمصرف مواد یا افسردگی همراه است.

درمان اختلال شخصیت پارانوئید

روان درمانی

روان درمانی بهترین و موثرترین شیوه برای درمان اختلال شخصیت پارانوئید است. در این شیوه درمانی، درمانگر به درمانجو کمک می‌کند تا با استفاده از راهکارهایی بتواند علائم اختلال شخصیت را کنترل و مدیریت کند و بتواند در ارتباطات و زندگی خود عملکرد بهتر و مناسب‌تری داشته باشد.

درمان شناختی رفتاری (CBT)

در روش درمانی شناختی رفتاری، درمانگر به درمانجو کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتاری اشتباه خود را شناسایی و اصلاح کند. همچنین درمانگر به درمانجو کمک می‌کند تا اعتماد به نفس خود را بالا ببرد، ارتباطات خود را بهبود ببخشد و بتواند با علائم این اختلال مقابله کند و اجازه ندهد که این علائم (مثل شک و بی اعتمادی مداوم به دیگران) به روابط او آسیب بزنند.

اختلال شخصیت پارانوئید و تاثیر آن بر رابطه عاطفی

رابطه با کسی که این اختلال را دارد بسیار سخت است چون این افراد مدام به شریک عاطفی‌شان سوءظن و شک دارند، دائما گوش به زنگ هستند و احساس می‌کنند به آنها خیانت می‌شود، از بیشتر حرف‌های طرف مقابل برداشت‌های منفی و اشتباه می‌کنند، ممکن است حتی شریک عاطفی خودشان را به خیانت متهم کنند حتی اگر سند و مدرک موجهی نداشته باشند. مسلما کسی که مدام نسبت به دیگران بی‌اعتماد است، برای اینکه بتواند به آنها اعتماد کند و افکار منفی‌اش را از بین ببرد، به کنترل‌گری‌های مداوم رو می‌آورد. ممکن است موبایل شریک عاطفی‌اش را مخفیانه چک کند، جیب‌های لباسش را بگردد یا حتی او را تعقیب کند. همه این رفتارها باعث شکاف عمیق عاطفی بین طرفین رابطه می‌شود، شخص احساس می‌کند در یک زندان قرار گرفته و آزادی عمل و آزادی بیان ندارد، به همین دلیل از رفتارهای طرف مقابلش خسته شده و حتی ممکن است رابطه به جدایی برسد.

اگر با یک شخص دارای اختلال شخصیت پارانوئید در ارتباط باشید، قطعا احساس می‌کنید که طرف مقابل‌تان شما را آنطور که واقعا هستید، نمی‌بیند بلکه شما را آنطور می‌بیند که احساسات و افکارش به او نشان می‌دهند. یعنی اگر شما شخصی وفادار باشید، او به دلیل افکار و احساساتی که ناشی از این اختلال شخصیت است، شما را اغلب شخصی خیانت‌کار و غیرقابل اعتماد می‌بیند یا اگر شما از یکی از ویژگی‌های خوب او تعریف و تمجید کنید، او به جای تشکر و خوشحال شدن از تعریفی که از او کردید، در مقابل شما گارد می‌گیرد و فکر می‌کند که حتما از او تعریف کردید تا چیز زیادی از او بخواهید و می‌خواهید از او سوءاستفاده کنید! این افراد، حتی احساسات و افکارشان یا اتفاقاتی که در طول روز برایشان می‌افتد را هم برای شما یا هیچ کس دیگری با جزئیات تعریف نمی‌کنند چون معتقد هستند اگر درباره خود یا زندگی‌شان به دیگران اطلاعات بدهند، دیگران از این اطلاعات بر علیه خودشان سوءاستفاده خواهند کرد. در یک رابطه سالم، با گذر زمان طرفین رابطه بیشتر به یکدیگر اعتماد می‌کنند اما در رابطه با شخصی که دارای اختلال شخصیت پارانوئید است، اعتماد به مرور زمان کم رنگ‌تر شده و شک و تردیدهای نا به جا به وجود می‌آید.

در ادامه مقاله، راهکارهایی برای برخورد با شریک عاطفی دارای اختلال شخصیت پارانوئید را توضیح خواهیم داد.

احساسات او را بشناسید

نیاز نیست احساسات و آنچه که به زبان می‌آورد را تایید کنید اما بدانید که احساساتش ناشی از ترس درونی است که نسبت به دیگران و دنیای اطرافش دارد. این ترس‌های درونی باعث می‌شوند او برای محافظت از خود، به دیگران اعتماد نکند. سعی کنید شما به عنوان شریک عاطفی و همدم او، ترس‌هایش را بشناسید و سعی کنید این ترس‌ها را در او ایجاد نکنید یا اگر دوباره ترس‌هایش به سراغش آمد و علائم این اختلال شخصیت در او عود کرد، به او آرامش بدهید. درک و تایید احساسات و ترس‌های او، کمک می‌کند تا کمتر عصبانی و مضطرب شود.

درباره حرف‌ها و باورهای اشتباهش، بحث و دعوا نکنید

به باورهای او احترام بگذارید حتی اگر اشتباه و غیرواقع‌بینانه هستند. زمانی که شریک عاطفی‌تان درباره باورهای اشتباهش صحبت می‌کند و آنها را به زبان می‌آورد، با او بحث و دعوا نکنید. دعوا کردن زمانی که او در شرایط مناسبی قرار ندارد، باعث تشدید شدن علائم و احساسات اشتباه او می‌شود چون فکر می‌کند که شما قصد فریب دادن او را دارید و به همین دلیل است که سعی می‌کنید هرطور که شده، احساسات و افکارش را اصلاح کنید. بنابراین برای اینکه با صحبت کردن با شریک عاطفی‌تان به نتیجه خوبی برسید، باید در شرایطی که او آرامش دارد، گفتگو کنید. بحث و دعوا را کنار بگذارید. سعی کنید گفتگوی آرام و سازنده داشته باشید تا او به درستی حرف‌هایتان را درک کند و سوءبرداشت اتفاق نیفتد.

حد و مرز تعیین کنید

این راهکار ممکن است شریک عاطفی‌تان را تشویق کند تا برای درمان به روانشناس بالینی مراجعه کند و پیگیر درمانش باشد، همچنین او تشویق می‌شود تا رفتارهای اشتباه خود را به خاطر حفظ شما در کنار خود، کم کم کنار بگذارد. به عنوان مثال می‌توانید این قوانین و حد و مرزها را در رابطه‌تان تعیین کنید که اگر او مدام شما را متهم به خیانت کند، شما تا زمان شروع درمانش او را ترک خواهید کرد یا اگر او به دلیل اینکه به شما شک دارد، به شما می‌گوید که نباید با دوستان‌تان بیرون بروید یا حتی نباید از خانه بدون او بیرون بروید، شما می‌توانید بگویید که در این صورت او را ترک خواهید کرد تا درمانش را آغاز کند. البته فقط زمانی این قوانین را بگذارید که آمادگی اجرای آن را داشته باشید. به این نکته هم توجه داشته باشید که برای هر حرفی یا هر رفتاری، این قانون را نگذارید و تهدید به ترک رابطه نکنید. فقط زمانی نیاز است این کار را انجام بدهید که شریک عاطفی‌تان رفتار بسیار اشتباه و ناپسندی را انجام دهد، مثل متهم کردن شما به خیانت.

به نحوه برقراری ارتباط با او، دقت کنید

وقتی می‌خواهید با شریک عاطفی‌تان صحبت کنید، از شیوه ارتباطی ساده و مستقیم استفاده کنید تا احتمال سوءبرداشت از حرف‌هایتان کاهش یابد. حرف‌هایتان را بدون طعنه و کنایه، مستقیم بزنید و دقیقا آنچه را که منظورتان است، بیان کنید.

او را تشویق کنید تا ورزش کند

ورزش و فعالیت بدنی منظم، هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که باعث افزایش گردش خون و افزایش اکسیژن‌رسانی در خون و اندام‌ها می‌شود. درنتیجه تنش و اضطراب از فرد دور می‌شود و فرد آرامش پیدا می‌کند. بنابراین ورزش می‌تواند یک راهکار عالی و بی ضرر برای رفع اضطراب، افسردگی، استرس و افکار منفی شریک عاطفی‌تان باشد که همه این موارد به کاهش شدت علائم اختلال شخصیت پارانوئید، کمک می‌کند.

کارهای آرامش‌بخش انجام دهید

شریک عاطفی‌تان را تشویق کنید تا گاهی با هم کارهایی را انجام دهید که باعث آرامش شما و او می‌شود. کارهایی مثل کتاب خواندن، گوش دادن به موسیقی، یوگا و مدیتیشن، دوچرخه‌سواری، گردش و پیاده‌روی در طبیعت و….. این کارها نه تنها به آرامش و کاهش علائم اختلال شخصیت پارانوئید کمک می‌کند بلکه انجام دادن فعالیت‌های دو نفره، صمیمیت و عشق و علاقه را در رابطه تقویت می‌کند.