وسواس نوعی اختلال است و فرد در این حالت، تمایل زیادی به تکرار رفتارها، احساسات و یا تصاویری دارد که ذهنش را مشغول می‌کند. اگر ذهن شما در همان لحظه اصرار داشته باشد که یک رفتار خاص مانند شستن مکرر دست را انجام دهد و شرایط برای انجام آن رفتار فراهم نباشد، دچار اضطراب می‌شوید. فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری ـ عملی رفتارهای اجباری را به این منظور انجام می‌دهد که موقتاً اثر وسواس فکری را از بین ببرد یا کمتر کند اما با انجام آنها وسواسش تقویت می‌شود و مثل یک چرخه معیوب عملکرد روزمره‌اش را دچار مشکل می‌کند. اختلال وسواس گاهی با اختلالات دیگر مانند افسردگی، اضطراب شدید و حمله های اضطرابی همراه می‌شود.

چطور بفهمم من وسواس دارم؟ 

اختلال وسواس انواع مختلفی دارد از جمله وسواس فکری، وسواس شستشو، وسواس نظافت، وسواس چک کردن و وسواس احتکار به شیوه‌های مختلف در رفتار فرد بروز پیدا می‌کند در ادامه انواع مختلف وسواس را توضیح می‌دهیم و نشانه‌های مربوط به هر‌کدام را توضیح می‌دهیم.

1. وسواس فکری 

منظور از وسواس فکری فکر یا تصویری است که مدام در ذهن تکرار می‌شود. افکار وسواسی ناخواسته‌اند و فرد نمی‌تواند آنها را کنترل کند یا به راحتی نادیده بگیرد. او نمی‌خواهد چنین فکرهایی در سر داشته باشد؛ افکار وسواسی می‌تواند آزاردهنده باشد و فرد از فکر کردن به آن‌ها ناراحت، پریشان یا مضطرب می‌شود و احساس گناه می‌کند. افکار وسواسی می‌تواند در ارتباط با مسائل مختلف باشد. رایج‌ترین وسواس‌هایی که افراد را آزار می‌دهد، عبارت است از:

• نگرانی درباره آلوده بودن خود یا چیزهایی مانند غذا
• بیمار می‌ترسد که اگر همه چیز منظم یا متقارن نباشد، اتفاق بدی رخ بدهد.
• نگرانی درباره آسیب دیدن خود یا دیگران
• افکار یا تصورات جنسی آزاردهنده
• باورهای مذهبی افراطی درباره اهمیت مذهب و موضوعات مذهبی
• روابط: فرد مدام درباره رابطه‌اش، تمایلات جنسی، خیانتکار بودن همسرش و احتمال از هم پاشیدن آنی رابطه‌اش فکر می‌کند.
• افکار جادویی: فرد فکر می‌کند که اگر کارهای خاصی را انجام بدهد، می‌تواند مانع از رخ دادن اتفاقات بد بشود یا این که فکر می‌کند تصور کردن رخدادهای بد احتمال وقوع آن‌ها را در دنیای واقعی افزایش می‌دهد.
• افکار خشونت‌آمیز: فکر کردن درباره داشتن رفتارهای خشونت‌آمیز با عزیزان یا اطرافیان از قبیل کشتن افراد بی‌گناه یا پریدن مقابل قطار.

2. رفتارهای جبری

رفتار جبری به افکار یا کارهایی گفته می‌شود که فرد مدام آن‌ها را برای از بین بردن اضطراب ناشی از افکار وسواسی انجام می‌دهد. فرد معتقد است که اگر این رفتارهای جبری را انجام ندهد، خود یا یکی از نزدیکانش آسیب خواهد دید. برخی از افراد می‌دانند که چنین افکار و رفتاری منطقی نیست، بااین حال همچنان نمی‌توانند این رفتار جبری را متوقف کنند. در هر حال وقتی فرد در برابر رفتار جبری تسلیم می‌شود، آرامشی که از انجام این کارها احساس می‌کند، معمولاً ماندگار نیست و در نهایت فکر وسواسی اولیه را قوی‌تر می‌کند. بنابراین احساس می‌کند که دوباره باید آن رفتار جبری را انجام بدهد تا آرام‌تر بشود. تمام اشخاص مبتلا به OCD نشانه‌های رفتار جبری آشکاری ندارند که دیگران را متوجه مشکل‌شان بکند؛ برای مثال برخی از افراد واژه یا عبارتی را مدام در ذهن‌شان تکرار می‌کنند. متداول‌ترین رفتارهای جبری عبارت‌اند از:

• چک کردن مکرر: برای مثال بارها خاموش بودن یک وسیله برقی را بررسی می‌کند.
• شستن یا پاک کردن مکرر و شدید وسایل
• انجام دادن کارها با نظمی خاص، با الگویی تکراری یا در تعداد دفعات مشخص
• شمردن مکرر تا یک عدد خاص یا رعایت توالی خاص اعداد

پرداختن به این افکار و آیین‌ها باعث هدر رفتن وقت فراوانی می‌شود و زندگی روزمره بیمار را مختل می‌کند. ترس از آلودگی، چک کردن‌های مکرر یا انبار کردن وسایل از جمله مشکلات شایع بیماران مبتلا به OCD به شمار می‌آید؛ این مشکلات را در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم.

3. ترس از آلودگی

برخی افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری ـ عملی دچار ترس از آلودگی هستند، به عبارت دیگر این گروه از افراد مدام باید از تمیز بودن اشیاء و عاری از میکروب و کثیفی بودن آن‌ها مطمئن شوند. این کار نوعی رفتار اجباری است. فکر وسواسی او این است که مبادا آلودگی به خود یا عزیزانش آسیب بزند. این فرد از انجام دادن کارهای زیر دچار هراس می‌شود:

• دست دادن با دیگران
• استفاده از سرویس بهداشتی عمومی یا مشترک
• دست زدن به دستگیره در
• استفاده از بشقاب، لیوان یا وسایل غذاخوری در مکان عمومی
• استفاده از تلفن عمومی
• مراجعه به بیمارستان یا مراکز جراحی عمومی
• رفتن به خانه دیگران
• دست زدن به وسایل مشترکی مانند کنترل از راه دور تلویزیون، صفحه کلید رایانه یا پول

4. وسواس چک کردن 

این رفتار جبری فرد را وادار می‌کند که مدام چیزی را چک کند. او نگران است که اگر این کنترل کردن را انجام ندهد، چیزی یا کسی آسیب ببیند و معمولاً موارد زیر را مدام چک می‌کنند:

• خاموش بودن لامپ
• خاموش بودن وسایل برقی مانند اجاق گاز، اتو یا کولر
• بسته بودن پنجره یا قفل بودن در
• بررسی وضعیت سلامتی و علائم بیماری در سایت‌های اینترنتی
• به همراه داشتن کیف پول، کیف دستی، گوشی موبایل یا دسته کلید
• دوباره خواندن یک مطلب جهت حصول اطمینان از دریافت تمام اطلاعات

اختلال احتکار 

اختلال احتکار به وضعیتی گفته می‌شود که فرد برایش سخت است، وسایل اضافی را دور بریزد و حتی با وجود کوچک بودن خانه تمام وسایل را در خانه انبار می‌کند. او وسایلی را نگه می‌دارد که به نظر اکثر اطرافیانش بلااستفاده است. او وسایلی را می‌خرد، جمع می‌کند و انبار می‌کند که حتی نیازی به آ‌ن‌ها ندارد. دلیل اختلال انبار کردن می‌تواند موارد زیر باشد:

• ترس از این که اگر چیزی را دور بیاندازد، خود یا فرد دیگری آسیب ببیند.
• تصور این که ممکن است آن وسیله در آینده به درد بخورد.
• داشتن دلبستگی عاطفی به آن وسیله

مشاور چطور وسواس من را شناسایی می‌کند؟ 

اگر فکر می‌کنید که به اختلال وسواس فکری ـ عملی مبتلا هستید، بهتر است نگرانی‌تان را با مشاور روانشناس در میان بگذارید. وقتی علائم‌تان را در جلسه اول به مشاور توضیح می‌دهید، مشاور علائم را به دقت بررسی می‌کند و سپس ارزیابی کاملی را انجام می‌دهد. ممکن است مشاور سوالات زیر را از شما بپرسد:

• آیا وسواس شستشو دارید و همه چیز را بیش از حد می‌شویید یا پاک می‌کنید؟
• مدام در حال چک کردن وسایل هستید؟
• آیا به موضوعی فکر می‌کنید که آزارتان می‌دهد و دوست دارید از شر این فکر مزاحم خلاص شوید، اما نمی‌توانید؟
• مدت زیادی طول می‌کشد تا کاری را تمام کنید؟
• مشغله ذهنی همیشگی‌تان این است که همه چیز را با نظم خاصی مرتب کنید؟ شلوغی و به هم‌ریختگی آزارتان می‌دهد؟
• چنین مشکلاتی عذابتان می‌دهد؟

مشاور وسواس با توجه به پاسخ سوالات فوق ابتلا به اختلال وسواس فکری ـ عملی و شدت آن را تشخیص می‌دهد و بهترین درمان ممکن را پیشنهاد می‌کند.

مشاور می‌تواند دلیل وسواس من را پیدا کند؟

علت دقیق ابتلا به اختلال وسواس فکری ـ عملی هنوز به طور کامل شناخته شده نیست. با این حال عامل‌های زیر می‌تواند در ابتلا به وسواس نقش داشته باشد:

• تجربه‌های فردی
• عامل‌های زیستی و ژنتیک
• شخصیت

اگرچه علت دقیق ابتلا به اختلال وسواس فکری عملی مشخص نیست، اما خوشبختانه می‌توان اختلال وسواس را با موفقیت درمان کرد.

مشاوران رادیو عشق چطور مشکل وسواس من را درمان ‌می‌کنند؟

اختلال وسواس فکری ـ عملی معمولاً با بهره‌گیری از درمان‌های مبتنی بر شواهد زیر درمان می‌شود:

• رفتاردرمانی شناختی (CBT)
• مواجهه درمانی و جلوگیری از واکنش (ERP)
• درمان دارویی

رفتاردرمانی شناختی 

رفتاردرمانی شناختی ارتباط بین روش تفکر، احساس و رفتار انسان را بررسی می‌کند. رفتاردرمانی شناختی به تجربیات گذشته یا دوران کودکی نمی‌پردازد، بلکه متمرکز بر مشکلات و سختی‌های فعلی است. رفتاردرمانی شناختی به بیماران کمک می‌کند تا متوجه شوند که چگونه درباره خود و محیط اطرافشان فکر می‌کنند و چطور به موقعیت‌ها واکنش نشان می‌دهند. زمانی به گذشته پرداخته می‌شود که اثر اتفاقات گذشته همچنان باقی مانده باشد و همان اتفاق باعث ایجاد وسواس در شما شده باشد.

مواجهه درمانی و پیشیگری از واکنش

مواجهه درمانی و پیشگیری از واکنش (ERP)  در کنار رفتاردرمانی شناختی انجام می‌شود. این درمان به افراد کمک می‌کند با اشیا و هرچیزی که نسبت به آن وسواس دارد، با آن مواجه شوند. فرد با حمایت مشاور با آنچه که  وحشت‌زده‌اش می‌کند، برای مثال کثیفی یا میکروب، “مواجه” می‌شود. افراد با این ماجهه درمانی روش‌های دیگری را برای مقابله با ترس یا اضطراب یاد می‌گیرند و این روش‌ها را جایگزین اجتناب از آن موقعیت یا رفتار جبری مکرر می‌کنند. فرد به کمک مشاور این مواجهه با محرک ترس یا اضطراب را آن‌قدر تکرار می‌کند تا دیگر ترس یا اضطرابی در خود احساس نکند.

درمان دارویی

پزشکان نوعی داروی ضدافسردگی موسوم به مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) را برای درمان اختلال وسواس فکری ـ عملی تجویز می‌کنند. فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین، سرتالین و سیتالوپرام از جمله متداول‌ترین داروهای دسته SSRI هستند که برای درمان اختلال وسواس فکری ـ عملی تجویز می‌شوند.

اگر پزشک دارویی برایتان تجویز ‌کرد، حتماً از ایشان بخواهید که مزایای مصرف آن دارو و عوارض جانبی آن را برایتان توضیح بدهند.

اگر درمان‌های فوق مؤثر نبود، باید چکار کنم؟

اگر از درمان‌های فوق نتیجه نگرفتید، پزشک یا مشاور توصیه می‌کند که درمان دارویی یا مشاوره را همچنان ادامه بدهید، ممکن است روانپزشک نوع دیگری از داروهای SSRI (مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین) یا داروی ضدافسردگی‌ای به نام کلومیپرامین را برایتان تجویز کند.

چنانچه این درمان‌ها نیز مؤثر واقع نشود، مشاور شما را به گروه متخصص وسواس فکری ـ عملی معرفی خواهد کرد. متخصص درمان‌های بیشتری از قبیل موارد زیر را ارائه می‌دهد:

• ادامه دادن رفتاردرمانی شناختی در کنار مواجهه درمانی و جلوگیری از واکنش یا درمان شناختی
• تجویز داروی ضدروان پریشی در کنار داروهای SSRI یا کلومیپرامین
• تجویز هم‌زمان کلومیپرامین و داروی دیگری به نام سیتالوپرام

مشاوره تلفنی وسواس

راهنمای فرهنگی یا مذهبی

علائم اختلال وسواس فکری ـ عملی گاهی اوقات مذهب را نیز درگیر می‌کند، برای مثال فرد دچار وسواس مذهبی می‌شود یا درباره آیین‌های فرهنگی خاصی وسواس پیدا می‌کند.

برای مثال فرد دچار وسواس نجس و پاکی ‌می‌شود و همواره نسبت به پاک بودن خودش و یا اطرافیانش شک دارد. افرادی که دچار وسواس نجس و پاکی می‌شوند در رابطه جنسی با همسرشان به شدت دچار مشکل می‌شوند. افرادی که دچار وسواس نجس و پاکی می‌شوند می‌توانند به مشاور روانشناس مذهبی مراجعه کنند. با مراجعه به مشاوران مذهبی رادیو عشق علاوه بر اینکه بصورت علمی درمان می‌شوند، می‌توانند مطمئن باشند مشاورتان به احکام مذهبی و اسلامی نیز آگاه است.

وسواس اختلالی است که نه تنها خود فرد را آزار می‌دهد بلکه اطرافیان او را نیز آزار می‌دهد. وسواس انواع مختلفی دارد از جمله وسواس فکری، وسواس شستشو، وسواس نظافت، وسواس چک کردن و وسواس احتکار. هر کدام از انواع وسواس نشانه‌های مختلفی دارد. برای درمان اختلال وسواس مشاور روانشناس از روش‌ها روانشناسی CBT، ERP و یا دارو کمک می‌گیرید. افرادی که دچار وسواس نجس و پاکی می‌شوند می‌توانند به مشاور مذهبی مراجعه کنند.

سوالات رایج 

1. من خیلی نسبت به مرتب بودن اتاقم حساسم آیا من وسواس دارم؟

برای تشخیص این موضوع باید بع چند مورد توجه کنید 1- آیا این موضوع بیشتر از یک ساعت در روز وقت شما را می‌گیرد؟ 2- آیا بعد از مرتب کردن همچنان حس می‌کنید اتاق نامرتب است؟ 3- آیا هر روز کل اتاق‌تان را تمیز می‌کنید؟ اگر پاسخ شما به این سوالات بله است بهتر است به مشاور مراجعه کنید.

2. زنم همش همه چیزو می‌شوره دیگه خسته شدم؟

اگر این شستشو با یک ترتیب خاص باشد مثلا هنگام شستن ظرف‌ها چندین بار چک می‌کند که آیا ظرف‌ها تمیز شده‌اند یا نه و هیچ وقت از تمیز بودن ظرف‌ها رضایت ندارد در این صورت احتمال دارد همسرتان به اختلال وسواس شستشو دچار شده باشد و لازم است حتما به مشاور مراجعه کند.

3. با وسواس بچم چکار کنم؟ آیا وسواس در کودکان درمان داره؟

راه درمان وسواس در کودک بازی درمانی و قصه درمانی است که به کمک مشاور کودک می‌توانید آن را انجام دهید. مشاور با روش شناختی رفتاری (CBT) می‌تواند کودک شما را درمان کند.

4. در مشاوره پیش از ازدواج وسواس طرف مقابلم مشخص می‌شه؟

در جلسات مشاوره پیش از ازدواج با استفاده از تست و مصاحبه تشخیصی مشاور می‌تواند به وجود وسواس در طرف مقابل‌تان و یا حتی خودتان پی ببرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه مشاوره پیش از ازدواج لطفا «قطب‌نمای مشاوره پیش از ازدواج» را مطالعه کنید.

5. چرا هر وقت استرس می‌گیرم شروع می‌کنم به شستن ظرفا و وسایل خونه؟ 

یکی از نشانه‌های وسواس این است که شما زمانی ‌که دچار استرس و اضطراب می‌شوید دست به یک عمل تکراری و بصورت مداوم می‌زنید. در واقع اضطراب شما خود را به شکل وسواس نشان می‌دهد برای حل این مشکل ابتدا باید اضطراب‌تان را درمان کنید. برای کسب اطلاعات در زمینه درمان اضطراب «قطب‌نمای درمان اضطراب با مشاوره» را مطالعه کنید.