آیا از آن دسته افرادی هستید که احساس می‌کنید دیگران به اندازه‌ای که دل‌تان می‌خواهد به شما توجه نمی‌کنند؟ آیا مدام دیگران را تست می‌کنید که ببینید به اندازه کافی حواس‌شان به شما هست؟ آیا از بی‌توجهی‌های هرچند کوتاه و اتفاقی طرف مقابل‌تان آشفته می‌شوید؟ آیا دیر جواب دادن یا فراموش کردن صبح بخیر و شب و بخیر گفتن طرف مقابل شما را از او به کل ناامید می‌کند؟ یا برعکس سعی می‌کنید با افرادی باشید که ویژگی‌های بالا را دارند و مدام محتاج محبت شما هستند؟ شاید هم از آن دسته از افراد هستید که کلا خودتان را وارد هیچ ماجرای عاطفی نمی‌کنید و دور روابط عاشقانه را خط کشیده‌اید و معتقید عشق فقط در افسانه‌ها وجود دارد؟ اصلا کدام یکی از موارد بالا درست است؟ قطعا هیچ کدام، در ادامه توضیح می‌دهیم که هر سه نوع رابطه بالا درگیر طرحواره محرومیت هیجانی است. این مقاله محرومیت هیجانی و راه شناسایی و در نهایت رهایی از آن را برایتان شرح می‌دهد.

طرحواره محرومیت هیجانی چیست و از کجا می‌آید؟

اگر فرد در طول زندگی‌اش به خصوص در دوران کودکی و در رابطه با والدینش به اندازه کافی محبت نبیند، تایید نشود، درک نشود، مورد پذیرش قرار نگیرد، مدام لازم باشد برای محبت دیدن کار خاصی انجام دهد و همواره در تلاش برای راضی کردن والدین باشد گرفتار طرحواره محرومیت هیجانی می‌شود. این افراد در بزرگسالی معمولا احساس می‌کنند از طرف دیگران درک نمی‌شوند، احساس می‌کند نادیده گرفته می‌شود، بی‌توجهی دیگران آزارش می‌دهد، معمولا احساس بی‌پناهی دارند و در یک کلام فکر می‌کنند هیچ کس نمی‌تواند تنهایی آنها را پر بکند و توقع‌شان برای محبت از دیگران سیری‌ناپذیر است و هیچ وقت راضی نمی‌شوند .

3 نوع محرومیت هیجانی

محرومیت از محبت

این افراد حس می‌کنند کسی به آنها توجه نمی‌کند، وقتی در رابطه هستند همیشه طرف مقابل متهم به بی‌توجهی است. این جملات را از این دسته از افراد زیاد می‌شنویم: چرا دیر جواب دادی؟ چرا نسبت به قبل توجه‌ات کم شده؟ دیگه دوستم نداری؟ اصلا منو دوست داری؟ چرا به دوستت زودتر از من زنگ زدی؟ چرا تو مهمونی حواست از من پرت شد چند دقیقه؟ چرا پیام‌هام رو زود سین نمی‌کنی؟ منو بیشتر دوست داری یا مامانت رو؟ و … .

محرومیت از همدلی

این افراد احساس می‌کنند هیچ کس درک‌شان نمی‌کند. فکر می‌کنند احساسات‌شان نادیده گرفته می‌شود و کسی نیست که بفهمد آنها از دنیا چه می‌خواهند. معمولا بدون اینکه دلیلش را بگویند ناراحت و بی‌حوصله هستند و در آخر می‌گویند اصلا پرسیدی چته؟ اصلا می‌فهمی من چمه؟ تو اصلا نمی‌فهمی من چی می‌گم، تو اصلا نمیشنوی من چی میگم.

محرومیت از حمایت

این افراد احساس می‌کنند هیچ حامی ندارند، حتی وقتی کسی آنها را حمایت می‌کند راضی نیستند. مدام می‌گویند روزی که بهت احتیاج داشتم نبودی، هر وقت لازمت دارم نیستی، چرا اون روز وقت دعوا پشت من در نیومدی؟ چرا طرف فلانی رو گرفتی؟ چرا اصلا نمی‌پرسی کمک میخوای یا نه؟ و … و لازم به ذکر است این موارد واقعی نیستند و اگر پای صحبت طرف مقابل بنشینید می‌بینید درخواست‌های فرد دچار طرحواره محرومیت از حمایت همیشه منطقی و به جا نبوده است.

سه واکنش افراد دچار محرومیت هیجانی

تسلیم

برخی از افرادی که دچار محرومیت هیجانی هستند تسلیم این طرحواره می‌شوند و هرچه این طرحواره امر می‌کند اطاعت می‌کنند! حرف اصلی طرحواره محرومیت هیجانی این است که هیچ کس تو را به اندازه کافی دوست ندارد پس حواست باشد هرکاری کردند نادیده بگیری و محبت بیشتری طلب کنی. آنها هم تسلیم این خواسته طرحواره می‌شوند و شروع می‌کنند التماس و گدایی محبت و توجه از دیگران و اگر دریافتش نکنند آشفته می‌شوند و از همه مهم‌تر، جذب افراد بی‌عاطفه و سرد می‌شوند تا بتوانند به این گدایی محبت ادامه دهند.

جبران افراطی

بعضی‌ها به مقابله افراطی و جنگ با این طرحواره می‌روند اما نه به معنی اینکه این طرحواره را شکست دهند، معنی مقابله افراطی یا جنگ یعنی هر بلایی این طرحواره سرشان آورده بر سر دیگران بیاورند. بسیار متوقع می‌شوند و گاهی به مرز خودشیفتگی می‌رسند، دورشان را پر می‌کنند از افرادی که نیازمند توجه او هستند و حالا این آنها هستند که گدای محبت این شخص هستند. فخر  می‌فروشند، افراد را بلاک می‌کنند، دیگران را وابسته خودشان می‌کنند اما به آنها محبت نمی‌کنند، حتی ترک‌شان می‌کنند تا آنها محتاج محبتش شوند.

اجتناب

برخی دیگر از افرادی که دچار محرومیت هیجانی هستند به کلی محبت را نادیده می‌گیرند، نه به کسی محبت می‌کنند نه از کسی محبت می‌خواهند. در لاک خودشان فرو می‌روند و میدان عشق و عاشقی و رابطه و محبت داشتن را خالی می‌کنند و معتقدند عشق و عاشقی دروغ است، دیگران الکی خوش هستند و هرکس در حال محبت کردن و محبت دیدن است یا دروغ می‌گوید، یا گول خورده است یا اصلا نمی‌داند محبت چیست.

ویژگی افرادی که گرفتار طرحواره محرومیت هیجانی می‌شوند

هر الگویی که در زندگی ما به خاطر دیدگاه و فکرهایمان مدام تکرار شود و معمولا هم با ضرر و زیان برای ما همراه باشد در اصطلاح طرحواره‌درمانی یک تله است که از همان طرحواره‌های ناسازگار نشات گرفته‌اند. مثلا اگر دیدگاه ما این باشد که به هیچ کس نمی‌شود اعتماد کرد معمولا دوستان کمی خواهیم داشت یا اگر هم با کسی وارد رابطه شویم با بی‌اعتمادی‌های افراطی اجازه لذت از رابطه را به خودمان نمی‌دهیم بنابراین در تله بی‌اعتمادی گرفتار هستیم یا اگر همیشه خودمان را با این تصور که کسی درکمان نمی‌کند از درد و دل کردن محروم کنیم دچار تله محرومیت هیجانی هستیم. اما چه نشانه‌هایی به شما می‌گوید دچار تله محومیت هیجانی هستید، توجه داشته باشید لازم نیست همه این نشانه‌ها در شما وجود داشته باشد و از طرف دیگر هرکس یکی از این نشانه‌ها را داشته باشد لزوما دچار محرومیت هیجانی نیست. پس در این زمینه حتما با مشاور صحبت کنید:

• اگر به طرف مقابل نمی‌گویید چه چیزی دل‌تان می‌خواهد، اگر نیازهایتان را از او مخفی می‌کنید و وقتی دیدید برآورده نشدند عصبانی یا ناراحت می‌شوید، دچار تله محرومیت هیجانی هستید. در یک کلام انتظار دارید او علم غیب داشته باشد و خودش بفهمد چه توقعی دارید وگرنه دوست‌تان ندارد! یا مثلا بعد از یادآوری روز تولدتان که فراموشش کرده بود هرکاری کند باز خوشحال نمی‌شوید چون معتقید دیگر بی‌فایده است و اگر برایش مهم بودید خودش یادش می‌ماند.
• از اینکه درک نشوید می‌ترسید و ناراحت می‌شوید. قطعا برخی از احساسات ما برای دیگران قابل درک نیست و نباید از همه اطرافیان انتظار داشته باشیم تمام احساسات و افکار ما را تایید کنند. اگر دچار محرومیت هیجانی باشید، با کوچک‌ترین انتقادی از احساسات و هیجانات‌تان یا حتی عدم تایید آنها کاملا سرخورده می‌شوید و حس می‌کنید طرف مقابل شما را نمی‌فهمد. مثلا به شریک عاطفی‌تان می‌گویید مادرش به شما بی‌احترامی کرده است، او دلایل منطقی برای شما می‌آورد که اینطور نیست و شما اشتباه برداشت کردید اما شما دلایل منطقی او را نمی‌شنوید و غرق در این تصور می‌شوید که اگر برایش مهم بود حق را به شما می‌داد.

• در مظلومیت اغراق می‌کنید، از چیزهای کوچک شمشیری می‌سازید که شما را تکه پاره کرده است تا طرف مقابل پرستارتان شود! مثلا او به خاطر جلسه‌اش نیم ساعت جواب شما را نداده و شما به خاطر این نیم ساعت چنان حال بدی پیدا کرده‌اید که شروع به گله کردن می‌کنید و می‌گویید هیچ اهمیتی به من نمی‌دهی و معذرت‌خواهی طرف مقابل به سختی شما را راضی می‌کند
• دائم نیاز به عاطفه و محبت دارید. قطعا در هر رابطه‌ای باشیم طرف مقابل مثل هر انسان دیگری گاهی بی‌حوصله است، گاهی دلش تنهایی می‌خواهد، گاهی در افکار خودش درگیر است و … اما شما نیاز دارید او تمام 24 ساعت روز بدون وقفه به شما اهمیت دهد و توجه کند، کوچک‌ترین خللی در این موضوع شما را آشفته می‌کند و فکر می‌کنید مشکل از جانب شماست که او 10 دقیقه به شما توجه نکرد!

• برعکس موارد بالا که مدام به دنبال محبت و توجه بودند برخی افراد کاملا متضاد رفتار می‌کنند، به هیچ کس محبت نمی‌کنند، خود را سرد و بی‌تفاوت نشان می‌دهند، به نیازهای طرف مقابل اهمیت نمی‌دهند و در یک کلام به قول معروف دست پیش را می‌گیرند که پس نیفتند، یعنی آن قدر به اینکه می‌توانند دوست‌داشتنی باشند شک دارند که شروع به جنگ با دیگران می‌کنند تا ثابت کنند کسی که دلش  نمی‌خواهد شما را دوست داشته باشد، خود من هستم.
• برخی دیگر نیز کلا معتقدند سری را که درد نمی‌کند دستمال نمی‌بندند و از آنجایی که عشق و محبت اساسا وجود خارجی ندارد پس من هم دنبالش نمی‌روم، با کسی وارد رابطه نمی‌شوند، دوستان کمی دارند که ارتباط عاطفی بالایی نیز با آنها ندارند و کلا سعی می‌کنند وجود محبت را فراموش کنند و نادیده بگیرند.

درمان محرومیت هیجانی

اگر با خواندن این مقاله احساس کردید گرفتار این طرحواره هستید حتما با یک درمانگر مشورت کنید. طرحواره درمانی یک روند علمی و پیچیده است که نیازمند درمانگران حرفه‌ای و  با تجربه در این زمینه است. البته که آگاهی داشتن از نوع طرحواره‌هایی که داریم قدم بسیار بزرگی برای شکست آن‌هاست اما این تمام ماجرا نیست. ابتدا باید به کمک تست‌های تشخیصی طرحواره، طرحواره شما تایید شود سپس مراحل درمان شروع شود. تا قبل از آن سعی کنید از روابطی که باعث فعال شدن طرحواره محرومیت هیجانی شما می‌شود دوری کنید تا باعث پیشرفت آن نشوید در زیر هم چند روش خودیاری برایتان آورده‌ایم که بتوانید قبل از مشورت با روانشناس از آن استفاده کنید.

چند روش ساده مقابله با طرحواره محرومیت هیجانی

• یادتان باشد شما به خاطر گرفتاری در طرحواره محرومیت هیجانی ممکن است جذب افراد سردی شوید که لازم باشد مدام محبت را از آنها گدایی کنید و آنها به شما بی‌مهری کنند، بنابراین مراقب باشید وارد چنین رابطه‌ای نشوید.
• اگر در رابطه‌ای هستید که طرف مقابل به شما محبت می‌کند، حال روحی شما برایش مهم است و همیشه سعی دارد به شما ثابت کند دوست‌تان دارد و شما باور ندارید روی یک کاغذ تمام خوبی‌های او را بنویسید، تمام نشانه‌هایی که یادآوری می‌کند شما برایش مهم بودید را بنویسید و هرگاه این احساس سراغ‌تان آمد که دوست‌تان ندارد این برگه را با خود مرور کنید و در زیرش بنویسید طرح واره بی‌شاخ و دم من نگذاشتم این بار شکستم دهی، تاریخ آن را هم یادداشت کنید.
• طرحواره محرومیت هیجانی در واقع کودکی ناآرام در درون شماست که محبت ندیده است و احساس  ناامنی می‌کند، باید این کودک بی‌پناه را درک کنید و مانند یک مادر مراقبش باشید تا آرام شود. کودک درون خود را دلسوزانه در آغوش بکشید و هرگاه احساساتی داشتید که نشان داد طرحواره شما فعال شده بدانید کودک درون‌تان به محبت و آغوش شما نیازمند است و در حال بهانه‌گیری است. برایش هدیه کوچکی بخرید و به او اطمینان دهید مواظبش هستید.

• وقتی وارد رابطه می‌شوید باید صبور باشید، سعی کنید سریع وارد رابطه صمیمی و جنسی نشوید، صمیمیت یک روند است که طی زمان به دست می‌آید اما طرحواره محرومیت هیجانی شما عجول است و از همه در همان روزها و هفته‌های اول انتظار صمیمیت دارد، مراقب باشید عجله او شما را هم عجول نکند.
• اگر جزء دسته‌ای از افراد هستید که از جبران افراطی استفاده می‌کنید و اجازه نمی‌دهید کسی با شما صمیمی شود، خودتان آنها را رها می‌کنید و از رابطه‌ای به رابطه دیگر می‌روید باید بدانید شما هم مثل هر انسان دیگری لیاقت یک رابطه سالم و پایدار که به شما آرامش و احساس امنیت دهد را دارید، پس اجازه ندهید طرحواره محرومیت هیجانی این فرصت را از شما بگیرد، پس وارد روابط سطحی نشوید و هربار خواستید از رابطه بیرون بیایید مطمئن شوید دلایل منطقی دارید و عقل‌تان را دست طرحواره سرکش‌تان نداده‌اید.