آیا شما همواره در حال راضی کردن دیگران هستید؟ آیا همیشه از ترس اینکه قضاوت شوید یا تاییدتان نکنند، هیجان‌های خودتان را مخفی می‌کنید؟ آیا اگر به چیزی نیاز داشته باشید آن را نادیده می‌گیرید تا اتفاق بدی نیفتد؟ همیشه سعی می‌کنید زیردست دیگران باشید؟ از اینکه خودتان را در الویت قرار دهید احساس آشفتگی و گناه می‌کنید؟ بی‌چون و چرا اطاعت می‌کنید که مبادا کسی برنجد؟ همیشه با تمام نظرات درست و غلط دیگران موافق هستید؟ شاید هم دائم در حال زورگویی به دیگران هستید و کوچک‌ترین نافرمانی را از طرف آنها تحمل نمی‌کنید. اگر چنین خصوصیاتی دارید به احتمال زیاد گرفتار طرحواره اطاعت هستید. علت به وجود آمدن آن، نشانه‌هایش و راه درمانش را در این مقاله برایتان شرح می‌دهیم.

طرحواره اطاعت چیست و از کجا می‌آید؟

والدین این افراد، در بسیاری از جنبه‌های دوران کودکی آنها کنترل مستقیم به شکل تحمیل و استبداد داشته‌اند، اگر از قوانین خانواده سرپیچی می‌کردند (که همیشه هم لزوما قوانین منطقی نبوده) تنبیه می‌شدند، این کودکان حق انتخاب نداشته‌اند، اگر اشتباهی از این کودکان رخ می‌داده که طبق خواسته‌های والدین نبوده است، به او بی‌اعتنایی می‌کردند یا با او قهر می‌کردند. گاهی نیز والدین این کودکان را سنگ صبور خودشان می‌کنند، از مشکلات زناشویی گرفته تا قرض و وام زندگی، همه را به اطلاع کودک می‌رسانند و کودک را دچار احساس گناه می‌کنند. مثلا اگر کودک تقاضای تنقلات بکند، او را خودخواه می‌دانند که در وضعیت مالی بد خانواده توقع چنین چیزی دارند. گاهی نیز والدین بسیار زودرنج هستند و کودک ناچار است حواسش را جمع کند که مبادا حرفی یا حرکتی از او سر بزند که پدر یا مادرش را برنجاند.

دو حالت بروز طرحواره اطاعت

پس زدن نیازها

این افراد برای برآورده کردن نیاز دیگران کاملا نیازهای خود را نادیده می‌گیرند و حتی اگر به نیاز خود توجه کنند دچار عذاب وجدان می‌شوند. مثلا در رابطه، طرف مقابل‌شان هر آخر هفته دلش می‌خواهد به سینما برود و این فرد با وجودی که دلش می‌خواهد به کوه برود می‌گوید چقدر خوب، سینما خیلی هم عالی است! و حتی یک بار مطرح نمی‌کند که می‌توانند به کوه بروند زیرا احساس می‌کند نباید طرف مقابل را از سینما رفتن محروم کنند، حتی اگر 10 هفته پشت سر هم سینما رفته باشند.

پس زدن هیجان‌ها

این افراد احساسات و هیجانات خود را بروز نمی‌دهند، می‌ترسند هیجانات آنها طرف مقابل را ناراحت کند، به رابطه آسیب برسد، قضاوت شود و … این رفتار به خصوص در پنهان کردن خشم خیلی مطرح است و ما ممکن است آنها را فردی خونسرد ببینیم که همیشه با ما تفاهم دارند غافل از اینکه او خشمش را فرو خورده و نظرات ما را به خاطر طرحواره اطاعت بی‌چون و چرا می‌پذیرد.

مساله تلافی در طرحواره اطاعت

باید توجه داشته باشید افرادی که طرحواره اطاعت دارند، نیازها و هیجان‌های خود را از ترس اینکه مبادا طرف مقابل آن را تلافی کند یا انتقام بگیرد سرکوب می‌کنند، یعنی به آن نیاز یا هیجان اعتقاد دارند اما از ترس مخفی‌اش می‌کنند اما افرادی که معیارهای سرسختانه یا طرحواره ایثار دارند به طور کلی معتقدند نیازهایشان اضافه است و احتیاجی در خودشان برای رفع آنها نمی‌بینند.

سه واکنش احتمالی فردی که دچار طرحواره اطاعت است

تسلیم

اکثر افرادی که دچار طرحواره اطاعت هستند از این روش استفاده می‌کنند، بی‌چون و چرا از خواسته دیگران اطاعت می‌کنند. به نظر می‌رسد با همه تفاهم دارند و فرد خوشرویی هستند، آنها به دلیل سرکوب هیجان‌هایشان به خصوص خشم، اغلب پرخاشگر منفعل می‌شوند (در ظاهر موافق و در پشت سر افراد بدگویی می‌کنند). این افراد معمولا جذب آدم‌هایی می‌شوند که زورگو و خودخواه هستند و نیازهای او را نادیده می‌گیرند، دقیقا چیزی که باعث تسلیم در برابر طرحواره اطاعت می‌شود. نه گفتن برای آنها تقریبا غیرممکن است و قدرت سازگاری بالا (افراط‌گونه) معمولا یکی از ویژگی‌های آن‌هاست.

جبران افراطی

برعکس مورد بالا، افرادی که طرحواره اطاعت دارند و از روش مقابله افراطی استفاده می‌کنند کاملا ستیزه‌جو هستند، از هر حرف و قانونی حتی اگر منطقی باشد سرپیچی می‌کنند، همیشه در حال غر زدن هستند که چرا فلان چارچوب وجود دارد و چرا فلان قانون وضع شده است؟ مثلا اگر روند مرخصی‌شان نیازمند طی کردن سلسله مراتبی باشد، به همکاران غر می‌زنند که این دیگر چه مسخره‌بازی است برای یک مرخصی ساده. در یک کلام آن‌ها فردی سرکش هستند.

اجتناب

این روش باعث می‌شود افرادی که طرحواره اطاعت دارند، خود را از هر موقعیتی که باعث بشود روی آنها کنترل باشد دور نگه دارند. مثلا اهل روابط بلندمدت نیستند چون ناچارند تعهداتی داشته باشند، کارهایی که ناظر داشته باشد را نمی‌پسندند، از نوشتن گزارش کار اجتناب می‌کنند، ممکن است دوست نداشته باشند بچه‌دار شوند چون فزندان زندگی را به شدت تحت تاثیر یا کنترل در می‌آورند و به طور کلی خود را از شرایط این چنینی دور می‌کنند.

ویژگی افرادی که گرفتار طرحواره اطاعت  می‌شوند

• برخی از این افراد اجازه می‌دهند طرف مقابل کل زندگی را در دست گیرد، نه در خرید نه در نحوه خرج کردن، نه در نوع لباس پوشیدن و نه درباره معاشرت‌ها و … هیچ اظهار نظری ندارند و هرچه طرف مقابل‌شان بگوید انجام می‌دهد و این کار را از روی سازگاری انجام نمی‌دهند بلکه همان طور که گفتیم از روی ترس از دست دادن دیگران و ناراحت شدن‌شان به این موارد تن می‌دهند. پس اگر فردی را دیدید که سراپا گوش به فرمان همسرش است، نسبت به تمام اتفاقات بی‌تفاوت است، همه زندگی را به همسرش سپرده و تنها اوامر را اطاعت می‌کند، احتمال وجود طرحواره اطاعت وجود دارد. این فرد شاید در ظاهر خونسرد و جذاب به نظر برسد اما اگر شما سالم باشید و علاقه‌ای به کنترل افراطی دیگران نداشته باشید رفته رفته از بی‌تفاوتی او نسبت به امور و حتی نیازهای خودش گله‌مند می‌شوید.

• این افراد معمولا مستقیما مخالفت خودشان را اعلام نمی‌کنند. مثلا نامزدشان می‌گوید فلان رستوران را برای آخر هفته انتخاب کرده‌ام، آنها کلی ذوق می‌کنند و می‌گویند چقدر عالی است اما بعد پشت سرش می‌گوید چقد مسخره، بدترین رستوران شهر را انتخاب کرده است!
• به شدت از اینکه دیگران آنها را خودخواه بدانند فراری هستند، از هر فرصتی استفاده می‌کنند تا نشان دهند به خودشان فکر نمی‌کنند، مثلا در حالی که خسته از کار برگشته‌اند و توان صحبت ندارند، خواسته شما را برای بیرون رفتن می‌پذیرند و در تمام طول مدت بیرون بودن‌تان سعی می‌کنند به شما بفهمانند خسته‌اند اما به خاطر شما آن جا هستند.
• وقتی دیگران در رنج و سختی هستند شروع می‌کنند به آنها کمک کردن، حتی با هزینه‌های شخصی خودشان، اما بر خلاف طرحواره ایثار که از خودگذشتگی (از نوع افراطی) را درونی کرده است و چیزی را حق خود نمی‌داند، در طرحواره اطاعت طرف حق خود را می‌شناسد اما آن را نادیده می‌گیرد تا دیگران را راضی کند.
• آنها هیچ اصراری برای گرفتن حق خود ندارند، آن را مطرح نمی‌کنند اما به آن نیاز دارند. مثلا در شغل خود وقتی شش ماه حقوقش عقب بیفتد، با آنکه در حال اذیت شدن است آن را بیان نمی‌کند و حتی اگر مدیرش بگوید شش ماه که چیزی نیست بعضی از شرکت‌ها 2 سال است حقوق نداده‌اند، می‌گوید بله درست است.
• بر خلاف موارد بالا برخی از این افراد که از روش جبران افراطی استفاده می‌کنند، دائم در حال مخالفت و سرپیچی از ریزترین چارچوب‌ها هستند، آنها دائم تصور می‌کنند افراد می‌خواهند او را کنترل کنند و او ناچار است از خودش مراقبت کند. مثلا در زندگی زناشویی همسرش از او می‌خواهد وقتی دیر به خانه می‌آید اطلاع دهد، این چارچوب ممکن است فرد را عصبانی کند و شروع کند به داد و بیداد که نمی‌توانی من را کنترل کنی.

• برخی دیگر از این افراد نیز بر خلاف مورد بالا که برای کنترل نشدن به صورت افراطی می‌جنگند، بدون جنگ و بحث از موقعیت‌هایی که در آن چارچوب وجود دارد می‌گریزند، مثلا به سختی کار پیدا می‌کنند، به سختی تن به ازدواج می‌دهند یا حتی ممکن است به آن اعتقادی نداشته باشند. حتی در موارد شدید ممکن است از مکان‌هایی مثل سینما که لازم است در آن سکوت کنند دوری کند.

رهایی و درمان طرحواره اطاعت

هدف از درمان این افراد این است که بتوانند بپذیرند آنها هم احساسات، هیجان‌ها و نیازهایی دارند که باید به شیوه صحیح مطرحش کنند و آن را برطرف کنند. باید شیوه‌های مختلف بروز احساسات‌شان را یاد بگیرند و آن را تمرین کنند. بنابراین اگر با خواندن این مقاله احساس کردید می‌توانید در دسته این افراد باشید حتما از متخصص کمک بگیرید تا علاوه بر تشخیص و تایید طرحواره اطاعت در شما بتواند با شیوه‌های علمی و صحیح که نیازمند تجربه و تبحر است، شما را برای بیان احساسات و نیازهایتان آماده کند اما قبل از آن چند روش ساده که بتوانید با طرحواره اطاعت مقابله کنید برایتان توضیح داده‌ایم:

چند روش ساده مقابله با طرحواره اطاعت

• در روابط عاطفی، خانوادگی، کاری و دوستانه‌تان دنبال افکاری باشید که اجازه نمی‌دهد شما نیازهایتان را نشان دهید. مثلا وقتی دل‌تان می‌خواهد آن لحظه بخوابید اما به خاطر دوست‌تان به زور بیدار مانده‌اید چه چیزی در ذهن‌تان می‌آید؟ اینکه ناراحت می‌شود؟ اینکه اگر بخوابم از من عصبانی می‌شود؟ هربار این فکرها سراغ‌تان آمد، آنها را در یک دفترچه یادداشت کنید، می‌توانید اسم دفترچه را طرحواره مطیع من بگذارید، هر از گاهی سراغ دفترچه‌تان بروید و افکار را بخوانید. اگر دوباره سراغ‌تان آمدند بدانید تمام این‌ها زاییده طرحواره زورگوی شماست.
• نگذارید خشم‌تان روی هم تلنبار شود. برای شروع کار لازم نیست آن را جلوی فردی که  عصبانی‌تان کرده بروز دهید. از دست هر کس عصبانی بودید دلیل عصبانیت‌تان و هرچه دل‌تان  می‌خواهد به او بگویید را روی کاغذ بنویسید و بعد کاغذ را دور بیندازید. می‌توانید یک عروسک خشم بخرید و هربار عصبانی بودید خشم‌تان را روی او خالی کنید. در مرحله بعد روش‌های کنترل خشم را بیاموزید تا بتوانید آن را به شیوه درست با افراد مطرح کنید.

• به خاطر وجود طرحواره اطاعت شما معمولا جذب افراد زورگو می‌شوید. طرحواره اطاعت یک غول گرسنه است که هیچ کس به اندازه افراد زورگو نمی‌تواند او را سیر کند. اجازه سیر شدن به او ندهید تا نتواند قوی شود. هرچقدر هم این افراد برایتان جذاب بودند از آنها دوری کنید تا طرح واره‌تان گرسنگی بکشد و ضعیف شود.