«از چهره خودم راضی نیستم، احساس می‌کنم خیلی زشتم»، «احساس می‌کنم زشتم و خیلی خجالت می‌کشم»، «کاش چاق تر بودم و اینقدر لاغر نبودم»،«کاش لاغرتر بودم و اینقدر چاق نبودم»، «کاش قدم بلند بود واینقدر کوتاه قد نبودم»، «چشمهام ریزن، کاش یکم چشمام درشت تر بود»،«کاش هیکل بهتری داشتم، سینه هام کوچیک هستن» شاید این حرف‌ها یا افکار برایتان آشنا باشند. برخی از افراد به دلایل مختلفی فکر می‌کنند که زیبا نیستند و از چهره یا بدن‌شان راضی نیستند. حتی ممکن است هیچ چیزی در صورت یا بدن‌شان نباشد که زشت به نطر برسد، اما خودِ فرد این احساس را نسبت به خودش دارد. در این مقاله قصد داریم به علل اینکه بعضی از افراد خودشان را زشت می‌دانند اشاره کنیم و سپس درباره راهکارهای حل این ذهنیت و طرز تفکر منفی نسبت به خود را توضیح دهیم.

اختلال خود زشت‌پنداری چیست؟

این احساس که برخی از افراد گمان می‌کنند که زشت هستند و از چهره یا بدن‌شان راضی نیستند، در حالی که نقص خاصی در بدن‌شان وجود ندارد، نوعی اختلال روانی محسوب   می‌شود. نام این اختلال، خود زشت‌پنداری است. افرادی که این اختلال را دارند، احساس منفی نسبت به ظاهر صورت یا بدن‌شان دارند و وقت زیادی را صرف نگاه کردن و بررسی صورت یا بدن خود روبه‌روی آیینه می‌کنند. هرچند که اطرافیان این افراد معتقد هستند که آنها هیچ زشتی یا نقص خاصی را ندارند، اما این افراد علی رغم حرف‌ها و تعریف و تمجیدهای دیگران، همچنان احساس بدی نسبت به خود دارند. این احساسات منفی، باعث  می‌شود شخص اعتماد به نفس کمی داشته باشد، از حضور در اجتماعات بگریزد و اجتناب کند یا اگر مجبور باشد در جمعی قرار بگیرد، به شدت به خاطر ظاهر خود، احساس شرمندگی، استرس و اضطراب دارد. این افراد سعی می‌کنند با آرایش‌های مختلف، قسمتی‌هایی از صورت‌شان را که به نظرشان زشت است را بپوشانند یا سعی می‌کنند نقص را کاهش دهند، یا اگر از قسمتی از بدن خود متنفر باشند، سعی می‌کنند آن قسمت را بپوشانند تا دیده نشود.

علائم و نشانه‌های اختلال خود زشت‌پنداری

• ذهن این افراد اغلب درگیر آن قسمت از صورت یا بدن‌شان است که به نظرشان زشت است.
• اعتقاد راسخ دارند که قسمتی از بدن‌شان دارای نقص بزرگی است که باعث  خجالت‌شان می‌شود.
• اعتقاد دارند که دیگران به خاطر ظاهرشان، آنها را مسخره می‌کنند یا نگاه بد و معناداری نسبت به آنها دارند.
• رفتارها یا اقداماتی را در جهت رفع آن نقص انجام می‌دهند اما همچنان آن احساس منفی را دارند. به عنوان مثال اگر شخص از بینی خود راضی نباشد، در حالی که بینی‌اش هیچ مشکلی ندارد، ممکن است چندین بار زیر تیغ جراحی برود، اما همچنان از زشتی بینی خود شکایت کند و به دکترهای زیادی مراجعه کند.
• دائما خودشان را با دیگران مقایسه می‌کنند و خودشان را سرزنش می‌کنند.
• اعتماد به نفس کمی دارند و معمولا سعی می‌کنند تا حد امکان در اجتماع حضور پیدا نکنند.
• مرتبا به دنبال تایید گرفتن از دیگران برای ظاهر خود هستند اما حتی با تایید شدن از طرف دیگران، همچنان احساس زشت بودن دارند.

قسمت‌هایی از بدن که این افراد زشت می‌پندارند

• اجزای صورت مثل بینی، جوش‌ها، چین و چروک، لکه‌های پوستی، اندازه لب‌ها و فرم چشم‌ها
• ظاهر و حالت موها و یا طاسی
• ظاهر پوست
• اندازه اندام‌های جنسی مثل پستان‌ها یا آلت تناسلی مردانه
• حجم عضلات
• میزان وزن و تناسب اندام

علت ایجاد اختلال خود زشت‌پنداری

علت دقیق این اختلال تاکنون مشخص نشده است اما به عوامل مختلفی بستگی دارد که در ادامه به این موارد اشاره می‌کنیم.

سن

این اختلال، بیشتر در نوجوانان و جوانان دیده می‌شود. معمولا علائم این اختلال و نگرانی‌ها درباره صورت یا بدن، بعد از اینکه شخص وارد دوران بزرگسالی می‌شود، کاهش می‌یابد یا رفع می‌شود، اما افرادی هم هستند که در سن بزرگسالی و میانسالی، از اندام خود و تغییراتی که در آن ایجاد شده است (مثل چین و چروک) بسیار نگران و شرمسار هستند.

طرحواره نقص و شرم

طرحواره نقص و شرم می‌تواند باعث ایجاد این تفکرات و ذهنیت منفی نسبت به خود شود. این طرحواره نیز مثل سایر طرحواره‌ها در دوران کودکی به دلایل مختلف شکل می‌گیرد. اگر این طرحواره در فرد بسیار فعال باشد، او از قسمت‌هایی از صورت یا بدن خود متنفر خواهد بود و این احساس را خواهد داشت که نقص و اشکالی در بدن او وجود دارد.

عوامل محیطی

اگر شخص اغلب در محیطی باشد که مدام دیگران مسخره‌اش می‌کنند و برچسب‌های بدی به او می‌زنند یا با لقاب بدی او را صدا می‌زنند، می‌تواند باعث ایجاد اختلال خود زشت‌پنداری شود چون کم کم اعتماد به نفس شخص کاهش می‌یابد و ذهنیتش درباره خود و ظاهرش، تغییر می‌کند.

عواملی که این اختلال را تشدید می‌کنند

اختلال خود زشت‌پنداری، معمولا در اوایل نوجوانی آغاز می‌شود و برخی از مردان و زنان را درگیر می‌کند. فاکتورها و عواملی هستند که خطر ابتلا به این اختلال را بیشتر می‌کنند عبارت‌اند از:

• اگر یکی از خویشاوندان یا افراد خانواده درگیر این اختلال باشند
• اگر شما یا یکی از اعضای خانواده درگیر اختلال وسواس فکری-عملی باشند
• اگر سابقه مورد تجاوز قرار گرفتن داشته باشید
• اگر در کودکی مورد بی‌توجهی و بی‌مهری از طرف خانواده قرار گرفته باشید
• برخی از ویژگی‌های شخصیتی مثل کمال‌طلبی
• فشار از سوی اجتماع برای زیبا و جذاب‌تر بودن
• داشتن مشکل روحی و روانی مثل افسردگی یا اضطراب شدید

آسیب‌های اختلال خود زشت‌پنداری

افرادی که از چهره یا بدن‌شان راضی نیستند و خودشان را زشت می‌دانند، اگر به دنبال درمان و رفع این طرز تفکر و اختلال نباشند، مستعد این آسیب‌ها هستند:

• افسردگی اساسی یا سایر اختلالات خلقی
• افکار خودکشی یا اقدام به آن
• اختلالات اضطرابی مثل اختلال اضطراب اجتماعی
• اختلال وسواس فکری-عملی
• تغییر در اشتها و الگوی خواب
• سوءمصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی
• کندن پوست یا موها
• انجام دادن جراحی های زیبایی مکرر

پیشگیری از اختلال خود زشت‌پنداری

متاسفانه هیچ روش پیشگیری برای این اختلال تاکنون شناسایی نشده است، اما با توجه به اینکه معمولا این اختلال از اوایل دوران نوجوانی شروع می‌شود، شناسایی زودهنگام و پیگیری برای درمان، می‌تواند از تشدید و بروز آسیب‌های آن جلوگیری کند.

روش‌های تخصصی برای درمان این اختلال

رفتاردرمانی شناختی

از روش رفتاردرمانی شناختی برای تغییر تفکرات مخرب و اشتباه فرد استفاده می‌شود تا رفتار و ذهنیت فرد نیز تغییر کند و اصلاح شود. این روش درمانی تاکید می‌کند که تفکرات اشتباه و اعتقادات مخرب، می‌تواند بر رفتار و ذهنیت شخص تاثیر منفی بگذارد و باعث ایجاد اختلالات روانی یا مشکلات روانی مثل افسردگی و اضطراب شود. در صورتی که دچار مشکلات و تنش‌های روحی و روانی هستید و یا علائم و نشانه‌های اختلال خود زشت‌پنداری را دارید، توصیه می‌کنیم از روانشناسان مجرب همیار عشق کمک بگیرید. روانشناس با بررسی دقیق شرایط روحی و روانی و مشکلات شما، روش درمانی موثر و کاربردی را به شما ارائه خواهد داد تا همه مشکلات‌تان حل شوند و بتوانید با حال خوب، سبک زندگی سالمی را پیش ببرید.

مشاوره خانواده

خانواده افرادی که دچار اختلال خود زشت‌پنداری هستند نیز باید با مشاور در ارتباط باشند. مشاور برای خانواده این افراد درباره این اختلال توضیح می‌دهد و راهکارهایی را ارائه می‌دهد تا اعضای خانواده بتوانند به فرد انگیزه برای درمان بدهند و همچنین از او حمایت کنند. به علاوه نحوه برخورد با افراد دارای این اختلال نیز بسیار مهم است، چون اگر اعضای خانواده، نگرانی‌ها یا افکار منفی که شخص درباره ظاهر خود بیان می‌کند یا مسخره کنند یا واکنش منفی شدیدی را نشان دهند، فرد بیشتر شرمسار و سرخورده می‌شود و نگرانی‌هایش تشدید می‌شوند.

دارو درمانی

برای برخی از افراد با تجویز روان‌پزشک، از دارو درمانی نیز استفاده می‌شود. داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب در درمان این اختلال می‌توانند موثر باشند. البته دارو درمانی به تنهایی اکتفا نمی‌کند، بلکه مصرف دارو باید در کنار مشاوره و روان‌درمانی باشد.

راهکارهای عمومی برای کاهش و درمان این اختلال

در کنار مراجعه به روانشناس، افرادی که احساس خوبی نسبت به ظاهر خود ندارند و خودشان را زشت می‌دانند، لازم است به توصیه‌ها و راهکارهایی که در ادامه توضیح می‌دهیم نیز عمل کنند. این راهکارها در کنار مشاوره، به کاهش افکار مخرب نسبت به خود و به تقویت اعتماد به نفس کمک می‌کنند.

تعریف و ذهنیت‌تان از زیبایی را اصلاح کنید

برخی از افراد تحت تاثیر تبلیغات رسانه‌ها، ظاهر مدل‌ها و افرادی که در فضای مجازی هستند قرار می‌گیرند و خودشان را با این افراد مقایسه کرده و احساس می‌کنند بسیار زشت هستند. چند نکته را باید درباره مدل‌ها و افراد مشهور در نظر داشته باشید:

• این افراد که چهره و ظاهر زیبا و جذابی دارند، سال‌هاست که روی خودشان کار می‌کنند، تغذیه سالم دارند و ورزش می‌کنند تا همیشه تناسب اندام خود را حفظ کنند.
• این افراد، گریمورهای حرفه‌ای در کنار خود دارند که آنها قبل از ضبط فیلم یا گرفتن عکس، این افراد مشهور را گریم می‌کنند.
• امروزه برنامه‌هایی مثل فتوشاپ و سایر برنامه‌های ادیت و ویرایش عکس و فیلم، پیشرفت‌های زیادی کرده است. این عکس‌ها و فیلم‌هایی که از مدل‌ها یا افراد مشهور می‌بینید، توسط این برنامه‌های حرفه‌ای ادیت می‌شوند و بعد در فضای مجازی منتشر می‌شوند. درواقع این عکس‌ها واقعی و طبیعی نیستند.
• افراد مشهور و مدل‌ها، معمولا عمل‌های جراحی سنگین و پرهزینه‌ای را انجام می‌دهند. اگر عکس‌های فعلی‌شان را عکس‌های دوران نوجوانی یا جوانی‌شان مقایسه کنید، تغییرات زیادی را خواهید دید. درواقع این افراد با چهره و اندام طبیعی خود، در جمع حاضر نمی‌شوند.
• شما فقط ظاهر زندگی آنها را می‌بینید اما بسیاری از هنرمندان و مدل‌های مشهور هم دچار مشکلات روانی مثل افسردگی شدید و اضطراب همراه هستند یا حتی اختلالات شخصیتی دارند و تحت درمان هستند.

با توجه به این نکات، می‌توان نتیجه گرفت که هرگز نباید باطن زندگی خود را با ظاهر زندگی دیگران و آنچه که دیگران به نمایش می‌گذارند مقایسه کنید، چون هیچ کس از باطن و واقعیت زندگی افراد مشهور اطلاعی ندارد. عکس‌ها یا فیلم‌هایی که می‌بینید، فقط چند دقیقه یا چند لحظه از زندگی آنها را نشان می‌دهد که البته این افراد قبل از آن، آمادگی کسب کرده‌اند و بعد بعُد زیبا و مرتب زندگی‌شان را به نمایش گذاشته‌اند. تعداد کمی از افراد مشهور، واقعیت‌ها را به مردم نشان می‌دهند. بنابراین تعریف و ذهنیت‌تان را از زیبایی و جذابیت اصلا کنید.

زیبایی و جذابیت، ویژگی نسبی است

هر شخصی تعریف و نگرش خاصی از زیبایی دارد. طبیعی است که شما برای بعضی از افراد زیباترین مرد یا زن جهان باشید اما برخی افراد شما را بسیار عادی بدانند. در ذهن هر فردی، تعریف متفاوتی از زیبایی وجود دارد و شما نمی‌توانید برای همه افراد جهان زیبا باشید. اگر دقت کنید، بعضی از افراد مدل‌ها و افراد مشهور را زیبا و جذاب می‌دانند، اما برخی از افراد آنها را زشت و مصنوعی می‌دانند، یعنی همه افراد جهان هم طرفدار و دوستدار افراد مشهور نیستند و این موضوع کاملا طبیعی است.

لبخند بزنید

برای اینکه زیباتر به نظر برسید، در جمع‌ها لبخند بزنید. لبخند تاثیر زیادی بر زیبایی و جذابیت شما دارد.

لباس‌هایی بپوشید که واقعا با آن راحت هستید

از پوشیدن لباس‌های تنگ و نامناسب خودداری کنید. لباس‌هایی بپوشید که در آن راحت هستید، احساس خوبی دارید و به اندام و چهره‌تان می‌آید و مناسب شماست.

ورزش کنید

ورزش کردن هم باعث سلامت روحی و روانی و جسمانی‌تان می‌شود، و هم باعث تناسب اندام می‌شود. سعی کنید هر روز ورزش یا پیاده‌روی کنید. احساس خوبی که بعد از فعالیت بدنی می‌گیرید، به افزایش اعتماد به نفس‌تان نیز کمک می‌کند.

خودتان را همانطور که هستید بپذیرید

نگاهی به اطرافیان‌تان بندازید. هر کسی زیبایی‌های خاص خود را دارد اما ممکن است نقص‌هایی نیز داشته باشد. شما هم به اندازه خودتان خاص و زیبا هستید. خودتان را همینطور که هستید بپذیرید و بدانید که جذابیت رفتاری، بسیار ارزشمندتر و تاثیرگذارتر از جذابیت ظاهری است.