علم روانشناسی امروزه جایگاه ویژه‌ای در جهان دارد و خوشبختانه افراد زیادی از این علم کمک میگیرند و مشکلات‌شان را حل میکنند و ارتباطات و زندگی‌شان را بهبود می‌بخشند. امروزه مراکز و کلینیک‌های روانشناسی زیادی در هر کشور و شهر وجود دارد و مشاوره‌ها به اشکال مختلف مثل حضوری و غیرحضوری ارائه می‌شوند. همه این مراکز ادعا میکنند که بهترین روانشناسان و مشاورها را دارند اما واقطعا کدام یک از این روانشناسان حرفهای و خوب هستند؟ همانطور که برای حل مشکلات جسمی نیاز است به پزشک معالج مراجعه شود، برای حل مشکلات روحی یا راهنمایی در حوزه مسائلی فردی و خانوادگی نیز نیاز است از متخصصان آن حوزه، یعنی روانشناس و مشاور کمک گرفت. اما با مشکلی مواجه باشید که نیاز به کمک و راهنمایی یک روان درمانگر داشته باشید، سوالی که با آن مواجه خواهید بود این است که روانشناس با روانپزشک و مشاور چه تفاوتی دارد و کدامیک برای حل مشکل شما مناسب‌ترند؟ روانشناس خانم بهتر است یا روانشناس آقا؟ و چطور میتوان یک روانشناس خوب و مناسب پیدا کنید؟ برای گرفتن پاسخ سوالات در این مقاله با ما همراه باشید.
روانپزشک، روانشناس یا مشاور ؟
ابتدا تعریف مشاوره و روانشاسی را باید بدانیم و سپس با انواع این درمانگرها آشنا شویم:
تعریف مشاوره
مشاوره یک فرایند آموزش و یادگیری است که از طریق ارتباط مشاور و درمانجو یا مراجعه‌کننده انجام میشود. مشاور دارای مجوز و صلاحیت برای مشاوره دادن است. فرق بین کار مشاور و روانشناس در این است که مشاور کارِ درمانی انجام نمی‌دهد (این وظیفه روانشناس است) بلکه مشاور به بهبود کیفیت زندگی، روان و ارتباطات مراجعه‌کننده کمک میکند. یک مشاور میتواند در زمینه‌هایی مثل شغل، تحصیل، ارتباطات خانوادگی، دوستانه و عاطفی و… به فرد کمک کند و کیفیت این موارد را ارتقاء بدهد.
تعریف روانشناسی
تعریف علمی روانشناسی عبارت است از مطالعه علمی رفتار و فرایندهای ذهنی. یک روانشناس توسط تشخیص بالینی و بررسی‌های لازم، ابتدا مشکل و علت مشکل مراجعه‌کننده را مشخص میکند و سپس به فرد کمک میکند مشکلش را درمان کرده و از تشدید شدن مجدد آن پیشگیری کند. یعنی فرایند تشخیص، درمان و پیشگیری، بر عهده روانشناس است. بنابراین اگر فرد مشکلات روانی و رفتاری مثل اضطراب، افسردگی، وسواس، فوبیا، اختلالات شخصیتی و… داشته باشد، باید به روانشناس و در صورت نیاز به روان پزشک مراجعه کند.
اینکه درمانگری که انتخاب میکنید چه تخصصی دارد بسیار مهم و حیاتی است. چرا که اگر بتوانید درمانگری که در حوزه مشکل شخصی شما به طور تخصصی کار میکند و تجربه و تبحر بالایی در آن حوزه دارد پیدا کنید، مسلما نتیجه بهتری خواهید گرفت. نکته مهم اینجا است که مشاوران و روانشناسان حتما باید حداقل دارای مدرک کارشناسی ارشد رشته روانشناسی یا مشاوره داشته باشند از دانشگاه‌هایی که مورد تایید وزارت علوم و سازمان نظام روانشناسی و مشاوره ایران هستند. افرادی که مدرک کارشناسی روانشناسی یا مشاوره دارند، مجوز مشاوره دادن ندارند. به طور کلی درمان گران حوزه سلامت روان را میتوان در سه دسته روانپزشک، روانشناس و مشاور دسته بندی کرد:
روانپزشک
روانپزشک دکتری است که در زمینه ی پیشگیری، تشخیص و درمان بیماریهای ذهنی تخصص دارد. روانپزشک برای افتراق مشکلات روانی و ذهنی از عارضه های جسمی همراه با علائم روانی آموزش میبیند. همچنین روانپزشکان عوارض بیماریهای روانی بر شرایط جسمی، مانند مشکلات قلبی یا فشار خون بالا و عوارض جانبی داروها برای بدن، از قبیل نوسانات وزن و قند خون و اختلالات خواب را تحت نظر میگیرند. روانپزشک به عنوان یک دکتر میتواند نسخه بنویسد و دارو تجویز کند. بسیاری از اختلال های ذهنی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلال دوقطبی با مصرف داروهای خاص با موفقیت درمان میشود.
اگر تحت نظر روانپزشک باشید، روانپزشک درمان های بسیاری را با تمرکز بر روی مدیریت دارویی توصیه میکند. دارو همواره به تنهایی برای درمان بیماریهای روانی کافی نیست؛ گاهی اوقات ترکیبی از روان درمانی یا مشاوره و درمان دارویی لازم است. چنانچه درمان ترکیبی ضروری باشد، روانپزشک خودش روان درمانی را انجام میدهد یا بیمار را به مشاور یا دیگر متخصصین سلامت روان معرفی میکند.
مشاور
مشاور معمولا برای کمک به حل مشکلات و ناسازگاری های خفیف میتوانند یاری رسان باشند و بیشتر نقش راهنما دارند. روش اصلی مشاور برای راهنمایی، “مصاحبه” و “آزمون” است. آزمون هایی مانند شخصیت شناسی، علاقه سنجی و توانایی سنجی توسط مشاوران میتواند انجام شود. مشاوران بیشتر در زمینه مشاوره خانوادگی، مشاوره ازدواج مشاوره کودک و نوجوان، مشاوره تحصیلی و مشاوره شغلی فعالیت میکنند. انواع حوزه‌های فعالیت مشاوران عبارت‌اند از:
- مشاور خانواده: این مشاوران به مراجعین کمک میکنند مشکلات خانوادگی‌شان را حل کرده و ارتباطات خانوادگی‌شان را بهبود ببخشند.
- مشاور اعتیاد: مشاور اعتیاد به افراد معتاد به مشروبات الکلی یا مواد مخدر کمک میکند تا بتوانند این اعتیادها را ترک کنند و مهارت‌های زندگی را یاد بگیرند تا از وسوسه‌های مجدد جلوگیری کنند.
- مشاور سلامت روان: مشاوران سلامت روان به افرادی کمک میکنند که با مشکلاتی مثل اضطراب، استرس و افسردگی و… دست و پنجه نرم میکنند.
- مشاور تحصیلی و شغلی: این مشاوران به افراد کمک میکنند ابتدا خودشان را بشناسند و به توانمندی‌ها و علاقه‌مندی‌هایشان پی ببرند، سپس طبق این موارد به افراد کمک میکنند بتوانند شغل و رشته تحصیلی مناسب خودشان را انتخاب کنند. همچنین افرادی که دچار افت تحصیلی یا شغلی شده‌اند و می خواهند در این زمینه‌ها به پیشرفت برسند، میتوانند از این مشاوران کمک بگیرند.
- مشاور توانبخشی: این مشاوران به افرادی کمک میکنند که دارای مشکلات و کم توانی‌های ذهنی، رفتاری و روانی هستند. مثل سالمندان یا افرادی که دچار مشکلات روانی و رفتار هستند. این مشاوران کمک میکنند این افراد بتوانند با مشکلات‌شان به خوبی دست و پنجه نرم کنند و زندگی بهتری داشته باشند.
روانشناس
روانشناسی رشته‌ای است که در آن ذهن و رفتار فرد مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرد و روانشناس فردی است که با بررسی فرایندهای ذهنی و رفتاری شما به حل مشکل تان کمک میکند. به طور کلی روانشناس معمولا به دنبال فهم و درک ریشه رفتار هر فرد است.
روانشناسان در زمینه ی ارزیابی و درمان اختلال های ذهنی و هیجانی آموزش میبینند. روانشناسان دارای مجوز برای مشاوره و روان درمانی، انجام تست های روان شناختی و درمان اختلال های ذهنی صلاحیت دارند. البته روانشناس پزشک محسوب نمیشود و نمیتواند دارو بنویسد یا عملهای درمانی را انجام دهد. روانشناسان غالباً با روانپزشکان یا دیگر پزشکان معالج بیماریهای ذهنی همکاری میکنند و خدمات روان درمانی را در طول درمان انجام میدهند.
به طور کلی فارغ التحصیلان روانشناسی در حوزه اختلالات روانی، روانشناسی بالینی سلامتی و روانشناسی بالینی کودک و نوجوان و … فعالیت می کنند. در مقاطع بالاتر تحصیلی، روانشناس بر یک یا چند تا از موارد ذکر شده متخصص میشود. از جمله تخصص های روانشناسی و کاربرد آن ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- روانشناس عمومی: این گرایش بیشتر بر امر شناخت، پژوهش و آموزش حوزه روانشناسی تاکید دارد.
- روانشناس بالینی: روانشناس بالینی در شناخت ناهنجاری های رفتار انسان و درمان آن ها تخصص دارد و در ارزیابی، تحلیل، تشخیص و درمان مشکلات سلامت روان میتواند به شما کمک کند.
- روانشناسی رشد: روانشناسان این حوزه به بررسی و تحلیل تغییرات فرد در طول زندگی می پردازند. تاکید این تخصص بیشتر بر دوران کودکی و نوجوانی است.
- روانشناس کودکان استثنائی: برای دریافت مشاوره و کمک در حوزه پیشگیری، تشخیص و درمان مشکلات کودکان تیزهوش، کودکان عقب مانده ذهنی، کودکان دارای ناتوانی حرکتی، نابینا یا ناشنوا و … از این دسته روانشناسان میتوان کمک گرفت.
- روانشناس صنعتی و سازمانی: در این گرایش روانشناس در حوزه مطالعه و سازمان دهی مناسب منابع انسانی در شرکت ها و سازمان ها و حل مشکلات آن ها متخصص است.
- و …
علاوه بر این روانشناسان ممکن است به صورت جداگانه دوره های تخصصی دیگری را گذرانده باشند تا رویکرد خاصی را در درمان بکار گیرند. برای مثال رویکرد روان کاوی شخصیتی، طرح واره درمانی، زوج درمانی و …..
وظایف و مسئولیت‌های روانشناسان چیست؟
- بررسی گفتار، زبان بدن و رفتار مراجعه‌کننده و انجام تشخیص‌های لازم
- شناسایی دقیق مشکل مراجعه‌کننده
- پیدا کردن علائم بیماری یا مشکل در رفتار، افکار و احساسات مراجعه‌کننده و کمک کردن به او در اصلاح کردن این موارد
روانشناس خانم یا روانشناس آقا؟
هنگامی که بحث انتخاب مشاور یا روانشناس مطرح میشود، تقریباً تمام افراد نظری غریزی درباره ی جنسیت مشاور انتخابی شان دارند. البته انتخاب درست یا غلطی برای انتخاب جنسیت مشاور وجود ندارد. در هر حال این خودتان هستید که باید تصمیم بگیرید با روانشناس خانم راحت تر هستید یا آقا. چون این نکته که با کدام جنسیت اصلاً نمیتوانید، کار کنید از نظر بالینی باارزش است.
تنها نکته قابل توجه در انتخاب جنسیت مشاور یا رواشناس این است که شما باید بتوانید راحت مشکلات تان را با او در میان بگذارید و همچنین بتوانید به او اعتماد کامل داشته باشید. پس اگر مشکل شما به گونه ای است که فکر میکنید صحبت در مورد آن با یک فرد همجنس میتواند راحت تر باشد، روانشناس همجنس را انتخاب کنید. از طرفی اگر به طور کلی نسبت به یک جنسیت دیدگاه منفی دارید و بدبین هستید، طبیعتا نمیتوانید اعتماد لازم را به مشاوری با آن جنسیت داشته باشید. پس در انتخاب روانشناس مناسب، جنسیت او را باتوجه به مشکل و دیدگاه شخصیتان در نظر بگیرید.
آیا مشاوران و روانشناسان حق تجویز دارو را دارند؟
خیر مشاوران و روان پزشکان مجوز و حق این را ندارند که به مراجعه‌کننده دارو تجویز کنند اما میتوانند تشخیص بدهند که او به دارو نیاز دارد یا خیر و بعد مراجعه‌کننده را به روان پزشک ارجاع میدهند. پس تشخیص اینکه درمانجو به دارو درمانی نیاز دارد یا خیر، بر عهده مشاور و روانشناس است اما تجویز نوع و دز دارو بر عهده روان پزشک است.
مشاور و روانشناسان خوب چه ویژگی‌هایی دارند؟
شنونده فعال و خوبی هستند
شنونده فعال بودن فقط این نیست که به حرفهای مراجعه‌کننده گوش بدهد، بلکه به این معنی است که مشاور یا روانشناس باید بتواند مراجعه‌کننده را ترغیب کند که بیشتر صحبت کند و توضیح بدهد و همچنین باید در طول جلسه مشاوره به نکات ریزی که در بین صحبت‌های مراجعه‌کننده وجود دارد گوش بدهد و به آنها توجه کند. همچنین یک مشاور یا روانشناس خوب، نباید تمرکزش را از دست بدهد یا خسته شود.
قضاوت نمی‌کنند
یک مشاور و روانشناس خوب نباید مراجعه‌کننده را قضاوت کند و یا بابت اشتباهاتی که انجام داده است یا مشکلاتی که دارد، او را سرزنش کند یا به او بی احترامی کند. او باید بدون قید و شرط مراجعه‌کننده را بپذیرد و بدون اینکه قضاوت کند، به حرفهای او گوش بدهد.
همدلی میکنند
یک مشاور و روانشناس خوب با مراجعه‌کننده‌اش همدلی میکند. هرچقدر که مراجعه‌کننده مشکلات کوچک یا بزرگی داشته باشد، مشاور در کنارش می‌ماند و به او کمک میکند مشکلاتش را حل کند. او سعی میکند از زاویه دید مراجعه کننده به زندگی، ارتباطات یا مشکلاتش نگاه کند تا بتواند او را درک کند و سپس زاویه دید درست را به او آموزش میدهد. او مشکلات مراجعه‌کننده را کوچک و یا بی اهمیت نمی‌بیند.
رازدار هستند
هرگز یک مشاور و روانشناس خوب، رازهایی مثل اطلاعات خصوصی مراجعه‌کننده، مشکلاتش و صحبت‌هایی که در جلسه مشاوره انجام میشود را در اختیار افراد دیگر حتی خانواده او قرار نمی‌دهند. یک مشاور و روانشناس خوب کاملا رازدار است و همه چیز را در اتاق مشاوره خود حفظ میکند.
اطلاعات‌شان به روز است
روانشناسان و مشاوران هم باید تقریبا هر روز مطالعه داشته باشند تا اطلاعات‌شان به روز باشد. فقط همین کافی نیست که او تحصیل کرده باشد. یک روانشناس خوب، همیشه خودش را آپدیت میکند و به روزترین روش‌های درمانی را بلد است و اطلاعاتش بر طبق آن زمان است و نه گذشته.
صبور هستند
صبر یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک مشاور و روانشناس خوب است. مراجعه‌کننده‌ها اغلب مواقع نیاز دارند تا احساسات و هیجانات‌شان را تخلیه کنند. برخی از مراجعین ممکن است در اتاق مشاوره گریه کنند و احساساتی شوند و برایشان صحبت کردن سخت باشد و یا گاهی ممکن است خشم‌شان را به اشکال مختلف تخلیه کنند. مشاور و روانشناس باید صبور باشد و به مراجعین فرصت آرام شدن و تخلیه هیجانات را بدهد و همچنین پاسخی مناسب در برابر احساسات و هیجانات مراجعین نشان بدهد.
به زبان ساده و قابل فهم صحبت میکنند
مشاور یا روانشناس نباید در جلسه مشاوره کتابی و یا بسیار علمی صحبت کنند به طوری که مراجعین متوجه نشوند یا حس کنند که مشاور فقط یک سری مطالب را حفظ کرده است و بیان میکند. یک مشاور و روانشناس خوب باید قابل فهم و در سطح اطلاعات و درک مراجعه‌کننده‌اش صحبت کند تا او کاملا متوجه صحبت‌های مشاور بشود. اطلاعات علمی دادن به مراجعین درباره بیماری و مشکل‌شان اشکالی ندارد و اتفاقا واجب است اما همه این اطلاعات علمی باید ساده، واضح و خوب توضیح داده شود.
ماهی‌گیری یاد میدهد و نه اینکه ماهی به او بدهد
مشاور و روانشناس نباید به شما دستور بدهد که چه کار بکنید و چه کار نکنید و یا نباید به جای شما تصمیم‌گیری کند. بلکه باید به شما آموزش‌های لازم را بدهد، مشکل را برایتان توضیح بدهد و باز کند، مدیریت احساسات و افکار را یاد بدهد تا خودتان با توجه به این راهنمایی‌ها بتوانید تصمیم‌گیری درستی انجام بدهید.
چطور میتوانید بهترین روانشناس را پیدا کنید؟
تا اینجا بررسی کردیم چه متخصص یا روانشناسی برای شما مناسب است. حال تصور کنید به دنبال یک روانشناس خوب در تهران هستید، چطور میتوانید چنین متخصصی را پیدا کنید؟
از دیگران راهنمایی بگیرید
از دوستان یا اعضاء خانواده تان بخواهید که اگر روانشناس خوبی را میشناسند، به شما معرفی کنند. دوستان و نزدیکان معمولاً اولین مرجعی هستید که افراد به آنها مراجعه میکنند، فقط باید مطمئن شوید که آنها قصد دخالت ندارند و میخواهند از شما حمایت کنند.
همچنین میتوانید از افرادی که با آنها همکاری داشتهاید و به آنها اعتماد دارید، کمک بگیرید. حسابدار، پزشک، دندانپزشک، وکیل و هر متخصص دیگری که با او رابطه دارید و میتوانید به رازداریاش اعتماد کنید، منبع خوبی به شمار می آید. تمام این متخصصین صاحب کسب و کار معتبری هستند و خدمات تخصصی ارائه میدهند، بنابراین ممکن است در تعاملات خود با روانشناسان مجربی آشنا شده باشند.
هنگامی که از دیگران میخواهید شما را به یک مشاور یا روانشناس ماهر معرفی کنند، هیچ نیازی نیست که وارد جزئیات شوید و بگویید که چرا دنبال روانشناس میگردید. فقط کافی است که بگویید: “دچار مشکل شده ام و فکر کردم که بهتر است با روانشناس درباره ی مشکلم صحبت کنم. شما کسی را میشناسید؟”
از یک مشاور آشنا به عنوان منبع کمک بگیرید
اگر دوستتان یا دوست دوستتان مشاور است، از او بخواهید که مشاور مجربی را به شما معرفی کند. مشاورین و روانشناسان دائماً با یکدیگر در ارتباط هستند. مشاورین آشنا درک میکنند که به هر دلیلی که خودتان میدانید، تمایلی برای مراجعه به آنها ندارید و فقط میخواهید که در پیدا کردن یک مشاور مناسب به شما کمک کنند. به عبارت دیگر حتی اگر فکر میکنید که مراجعه به مشاور خواهرتان کار درستی نیست، چنانچه خواهرتان مشاورش را واقعاً دوست دارد، او میتواند چند مشاور خوب و کار بلد را به شما معرفی کند.
از همکارانتان کمک بگیرید
برنامه ی کمک به کارکنان در بسیاری از ادارات و محیطهای شغلی وجود دارد. این خدمات به صورت داخلی یا خارجی و با هدف پشتیبانی عاطفی از کارکنان و ارائه مشاوره ضمن حفظ حریم شخصی کارکنان عرضه میشود. این برنامه های کمکی غالباً از سوی بخش منابع انسانی ارائه میشود، بنابراین درباره ی وجود این برنامه ها و نحوه ی استفاده از آنها میتوانید از این بخش سوال کنید. معمولاً میتوانید چند جلسه رایگان از خدمات مشاوره استفاده کنید و چنانچه تمایل به ادامه درمان داشته باشید به روانشناس طرف قرارداد بیمه ارجاع داده میشوید.
مدرسه و دانشگاه منبع جستجوی خوبی است
احتمالاً مدرسه ی فرزندتان دارای مشاور است و این مشاور آشنا روانشناسان یا مشاورینی را در ناحیه ی سکونت تان میشناسد که در صورت لزوم پذیرای شما یا فرزندتان باشند. بهره گیری از خدمات سلامت روان نیز در پردیس های دانشگاهی رو به فزونی است. مراکز مشاوره در پردیس های دانشگاهی به صورت دائمی از خدمات مددکاران اجتماعی و روانشناسان مجربی بهره میگیرند که در حل مشکلات مختلف به دانشجویان کمک میکنند. مانند برنامه ی کمک به کارکنان، اگر به خدمات بلندمدت تری نیاز داشته باشید، به متخصصین خارج از سازمان معرفی خواهید شد. همچنین همواره میتوانید از مشاورین مرکز تحصیلی خود بخواهید که شما را به یک روانشناس یا مشاور خوب معرفی کنند.
از اینترنت استفاده کنید
در وب سایتهای معتبر فهرستی از بهترین روانشناسان و مشاورین ارائه میشود. یک فهرست خوب باید اطلاعاتی را دربارهی صلاحیت های متخصص، حوزه های تخصصی و تجربه ی وی دربر داشته باشد. همچنین اطلاعات لازم مانند شماره تماس، آدرس مطب، ساعات کاری مطب و قرارداد با بیمه نیز باید در این فهرست ها ذکر شود.
در گوگل جستجو کنید
بعد از آن که به چند اسم رسیدید، وقت آن است که این اسم ها را در گوگل جستجو کنید. اگر متخصص مورد نظرتان وبلاگ یا وب سایت دارد، حتماً به آن مراجعه کنید. با توجه به نوشته های متخصص یا نظرات دیگران درباره ی او غالباً میتوانید به دیدی کلی از شخصیت و مهارت او برسید. فقط به خاطر داشته باشید که بسیاری از مشاورین خوب و باتجربه وب سایت ندارند؛ بنابراین پیدا نکردن آنها در اینترنت دلیلی برای کنار گذاشتن شان نیست.
از مشاوره آنلاین کمک بگیرید
اگر در ناحیه ای زندگی میکنید که دسترسی محلی به متخصصین سلامت روان برایتان دشوار است، میتوانید از مشاوره آنلاین و تلفنی کمک بگیرید که با استفاده از برنامه هایی مانند اسکایپ، تلگرام یا واتس اپ قابل انجام است. مشاوره آنلاین خدمتی تخصصی است که در بستر دنیای پیشرفته ی امروز ممکن شده است و با استفاده از آن میتوانید با مشاورین سراسر دنیا گفتگو کنید.
برای حل مشکلات مربوط به روان، که منشا آن فیزیک وجسم بدن است یا مشکلات فیزیکی که منشا آن بیماری های روان است بهتر است به روانپزشک مراجعه شود. به طور کلی اگر برای حل مشکل نیاز به درمان دارویی باشد روانپزشک بهترین گزینه است. از سویی مشاوران عمدتا برای راهنمایی در حوزه تحصیل، شغل و خانواده میتوانند یاری رسان باشند و روانشناس متخصصی است که با تحلیل فرایندهای ذهنی، رفتاری و گذشته فرد به حل مشکلات او کمک میکند.
برای پیدا کردن یک روانشناس خوب میتوانید از خانواده، دوستان یا یک متخصص دیگر راهنمایی بگیرید. از مراکز مشاوره که در محل کار یا تحصیل شما یا فرزندتان قرار دارد کمک بگیرید. یا اینکه با سرچ در اینترنت لیست روانشناسان خوب در شهر خودتان را پیدا کنید و با تحقیق بیشتر در مورد حوزه فعالیت و رزومه کاری آن ها تشخیص دهید کدامیک برای حل مشکل شما مناسب ترند. همچنین شما میتوانید از خدمات مشاوره آنلاین کمک بگیرید.
پرسش و پاسخ کوتاه