مسئولیت‌پذیری یک ویژگی مهم است که در تمام جنبه‌های زندگی نقش پررنگی دارد و رابطه عاطفی نیز از این قاعده مستثنی نیست. در رابطه‌ای که طرفین مسئولیت افکار، احساسات و رفتارهایشان را نپدیرند، هرکس ساز خودش را می‌زند و به جای متمرکز شدن روی مساله و پیدا کردن راه حل مناسب مدام دنبال مقصر می‌گردند. در این مقاله می‌خواهیم علاوه بر تعریف مسئولیت پذیری، ویژگی افراد مسئول در رابطه را نیز بررسی کنیم و در نهایت برخی تصورات غلط درباره مسئول بودن را نیز به چالش بکشیم.
تعریف مسئولیت
مسئولیت پذیری (Responsibility) نوعی تعهد شخصی و درونی است که در آن فرد خود را موظف می‌داند تمام اعمال، افکار و احساساتش به شکلی صحیح را برای انجام مطلوب کارهایی که به او مربوط است به کار گیرد. مسئولیت پذیری باعث میشود فرد سهم خودش و دیگران را در اثر روی امور مختلف تشخیص دهد و به اندازه سهم خودش تلاش کند تا کارها درست پیش رود. این کارها گاهی وظایف شغلی،تحصیلی، اجتماعی، خانوادگی، دوستی و گاهی نیز وظایف مربوط به رابطه عاطفی است که موضوع این مقاله است.
تعریف مسئولیت در رابطه عاطفی
مسئولیت در رابطه عاطفی یعنی من به عنوان یک طرف این رابطه کاملا آگاه هستم که افکار، احساسات و رفتارم اثر مستقیم و غیر مستقیم روی رابطه و طرف مقابلم می‌گذارد و سعی می‌کنم با مدیریت آن‌ها اجازه ندهم آسیبی به رابطه و شریک عاطفی‌ام برسد و اگر چنین اتفاقی افتاد به اندازه سهم خودم برای ترمیم و بهبود آن قدم برمی‌دارم. افراد مسئول در رابطه همه چیز را عهده طرف مقابل نمی‌اندازند و بدون اینکه باج عاطفی دهند و دست به ایثارگری در رابطه بزنند به اندازه کافی و لازم در رابطه سرمایه گذاری عاطفی می‌کنند.
ویژگی افراد مسئول در رابطه عاطفی
حال که با تعریف مسئولیت در رابطه آشنا شدید، با هم ویژگی افرادی که در رابطه‌شان مسئول هستند را بررسی می‌کنیم.
مسئولیت هیجان‌ها و احساساتشان را می‌پذیرند
بی شک احساسات و هیجاناتی که وارد رابطه می‌کنید روی آن اثر می‌گذارد. همان‌طور که احساسات مثبت شما مانند عشق رابطه را زیبا می‌کند، احساسات و هیحانات منفی مانند خشم یا حسادت هم می‌تواند به رابطه شما آسیب بزند. ما باید مسئولیت انعکاسی که هیجانات منفی‌مان به رابطه وارد نمی‌کند را بپذریم. مثلا اگر شما درگیر پرخاشگری هستید و این را به رابطه منتقل می‌کنید وظیفه شماست که باتش عذرخواهی کنید و هرچه سریع‌تر برای مدیریت خشمتان قدم بردارید. اگر درگیر اضطراب در زندگی شخصی هستید، بدانید که این اضطراب را به رابطه‌تان نیز منتقل می‌کنید و باید روی خودتان کار کنید تا چنین هیجاناتی روی رابطه‌تان اثرات مخرب نگذارد.
مسئولیت افکار و باورهایشان را می‌پذیرند
شاید تصور کنید افکار شما به خودتان مربوط است و هرچه در سر شما می‌گذرد روی رابطه‌تان اثر ندارد! این تصور کاملا اشتباه است، افکار شما مرکز مدیریت احساسات و رفتار شماست. وقتی شما فکر می‌کنید باید روز تولد شریک عاطفی‌تان به او تبریک بگویید نتیجه خوشایندش یک روز عاشقانه در سالروز تولدش است اما همیشه افکار شما مثبت نیستند، اگر شما باور داشته باشید لازم است پیام‌های او را چک کنید نتیجه‌اش بدون اجازه سراغ گوشی او رفتن و احتمالا گلایه او از عدم اعتنماد شماست یا اگر باور داشته باشید این وظیفه خانم‌هاست که همیشه خانه را مرتب کنند احتمالا اگر خانه نامرتب باشد بینتان بحث پیش می‌آید. اما چه باید کرد؟ آیا نباید افکارتان را در زندگی به کار گیرید؟ چنین چیزی امکان پذیر نیست چون همان طور که گفتیم افکار شما مستقیما احساسات و رفتار شما را کنترل می‌کند اما فرد مسئول، نتیجه افکارش را در رابطه می‌بیند و آگاهانه آن‌ها را بررسی می‌کند تا اگر در رابطه تنشی ایجاد شده است با شیوه منطقی و اصولی افکارش را ارزیابی و مدیریت و اگر لازم بود اصلاح کند.
مسئولیت رفتارهایشان را می‌پذیرند
شاید قابل مشاهده‌ترین اثر شما در رابطه رفتارهای شما باشد. قطعا رفتار شما بیشتر از افکار و احساساتتان در دسترس شریک عاطفی‌تان است و اکثر انتقادهای او نیز احتمالا به رفتارهای شماست. اگر طبق توضیحات بالا بتوانید مسئولیت افکار و احساساتتان را بپذیرید و آن‌ها را مدیریت کنید برای پذیرش مسئولیت رفتارهایتان کارتان آسان است. برای اینکه بتوانید فرد مسئولی در قبال رفتارهایتان در رابطه باشید باید شنونده خوبی باشید! باید بشنوید که شریک عاطفی شما از کدام رفتارتان انتقاد دارد یا از آن گله می‌کند؟ از غر غر کردنتان؟ بی توجهی‌تان؟ رابطه جنسی‌تان؟ کدام رفتار شما روی رابطه‌تان اثر منفی گذاشته است؟ باید مسئولیت اصلاحش را به عهده بگیرید! اما آیا هر رفتاری که مورد انتقاد باشد باید اصلاح شود؟ قطعا خیر! این موضوع را باید آگاهانه بررسی کنید که آیا رفتار مخربی دارید؟ اما نکته اینجاست که مسئولیت بررسی و ارزیابی رفتارهایتان در رابطه با خودتان است!
خودشان را به آن راه نمی‌زنند
افراد مسئول وقتی در رابطه مشکلی پیش می‌آید یا وظیفه‌ای بر عهده‌شان است که انجامش نداده‌اند خودشان را به آن راه نمی‌زنند تا آب‌ها از آسیاب بیفتد! یا مساله را پنهان نمی‌کنند که بابتش بخواهند توضیح دهند. برعکس وقتی موردی پیش می‌آید شجاعانه و صادقانه در مقابل شریک عاطفی‌شان قرار می‌گیرند تا برایش توضیح دهند و مسئولیت وقایع را منطقی بر عهده بگیرند و حل کنند.
تقصیرها را گردن یک نفر نمی‌اندازند
برخی افراد وقتی اتفاقی می‌افتد بدون اینکه به اصل ماجرا فکر کنند فقط شروع به آسمان و ریسمان بافتن می‌کنند که ثابت کنند تقصیری ندارند و تمام تقصیر را به عهده طرف مقابل می‌اندازند. اما فرد مسئولیت پذیر در رابطه به هیچ عنوان به دنبال مقصر نمی‌گردد او می‌داند حتی اگر هیچ تقصیری نداشته باشد وظیفه دارد در این شرایط کنار شریک عاطفی‌اش باشد تا هر دو با هم کمک کنند مشکل را حل کنند. نه به دنبال جایزه برای بی تقصیر بودنش است نه به دنبال تنبیه و تحقیر برای فرد مقصر!
از عذرخواهی نمی‌ترسند
یکی از ویژگی‌های بسیار مهم افراد مسئولیت‌پذیر در رابطه این است که هیچ ابایی از عذرخواهی ندارند. البته منظورمان عذرخواهی صحیح و اصولی است که فرد اشتباهش را می‌پذیرد و از آن مهم‌تر در راه جبران اشتباهش قدم بر می‌دارد نه اینکه فقط کلامی برای اینکه اوضاع را آرام کند مدام در حال اشتباه کردن و عذرخواهی باشد.
خوش قول و وقت شناس هستند
افراد مسئولیت پذیر در رابطه، می‌دانند اگر قول یا وعده‌ای داده‌اند باید پای آن بمانند و به موقع انجامش دهند. اگر می‌گویند بعد از سریازی مقدمات ازدواج را فراهم می‌کنیم روی این قول می‌مانند مگر اینکه دلایل منطقی داشته باشند که می‌توانند واضح آن را توضیح دهند. یا اگر قول می‌دهند این با دیگر روی پرخاشگری‌شان کار می‌کنند و در ماه جدید وقت مشاوره می‌گیرند این کار را انجام می‌دهند و به بهانه‌های مختلف آن را عقب نمی‌اندازند.
ثابت قدم هستند و برنامه دارند
افراد مسئول در رابطه معمولا در همه جنبه‌های زندگی مسئولیت پذیر هستند و زندگی شخصی آن‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیست. آن‌ها برای زندگی‌شان برنامه دارند زیرا آگاه هستند که زندگی شخصی آن‌ها مستقیما رابطه آن‌ها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای موفقیت آینده برنامه ریزی دارند و باری به هر جهت نیستند. اهداف مشخصی دارند و برای رسسیدن به اهدافشان هر روز یک ساز نمی‌زنند و ثابت قدم هستند این ثابت قدمی در رابطه عاطفی‌شان نیز مشخص است، شما تکلیفتان با آن‌ها مشخص است و لازم نیست هر هفته و هرماه اهدافتان را به او یادآوری و مرور کنید.
بهانه گیر نیستند
بهانه گیری برای افراد غیر مسئول به زبان ساده یعنی برای انجام ندادن وظایفم قادر هستم آسمان و رسیمان ببافم، آن‌ها برای توجیه بدقولی و مسئول نبودنشان هزار و یک دلیل رنگارنگ دارند که اتفاقا برخی از آن‌ها منطقی به نظر می‌رسند زیرا استاد ربط دادن چیزهای مختلف بهم هستند. افراد مسئول اما حتی اگر کارهایی که باید را انجام ندهند، حتی اگر از روی تنبلی و سهل انگاری باشد بدون بهانه گرفتن و توجیه کردن می‌پذیرند و درصدد جبرانش برمی‌آیند.
مسئولیت پذیری را با این موارد اشتباه نگیرید
برخی به اشتباه تصور می‌کنند مسئولیت پذیری در رابطه یعنی تمام بار مسئولیت را بر عهده بگیرند و بدون هیچ توقعی تا جایی که توان دارند باید برای رابطه سرمایه گذاری کنند! این تصور صحیحی نیست و در ادامه مقاله توجه شما را به چند نکته در این زمینه جلب می‌کنیم که برخی خطاهای فکری را با مسئولیت پذیری اشتباه نگیرید:
همه مسئولیت رابطه به عهده شما نیست
رابطه یک فرآیند دو طرفه است، این بدان معنی نیست که چرتکه به دست بگیرید و هر زمان قدمی برای رابطه برداشتید آن را یادداشت کنید و منتظر جبرانش بمانید. اما اگر تمام مسئولیت رابطه به عهده شما باشد و طرف مقابل هیچ مسئولیتی را در قبال مشکلات رابطه و پیش بردنش بر عهده نگیرید در یک رابطه یک طرفه هستید! قبول کردن تمام مسئولیت یک رابطه یک طرفه نوعی باج دهی عاطفی به حساب می‌آید و باید بررسی کنید چرا حاضر هستید در چنین رابطه‌ای بمانید! آیا بوی طرح‌واره‌های طرد-رهاشدگی و محرومیت هیجانی به مشام می‌رسد؟ اگر چنین است باید این موضوع را در خودتان بررسی و رفع کنید.
ایثارگری ممنوع!
اگر تمام نیازهای خودتان را در رابطه کنار گذاشته‌اید و با تمام قوا در حال برطرف کردن نیازهای طرف مقابل هستید خود را فرد مسئولی ندانید! شما احتمالا دارای طرحواره ایثار هستید و گرفتار چرخه‌ای شدید که چاره‌ای جز نادیده گرفتن خودتان و جلب رضایت دیگران ندارید! یکی از ویژگی‌های مهم فرد مسئول این است که در قدم اول مسئولیت نیازهای خودش و رفع عاقلانه آن‌ها را مد نظر قرار دهد نه اینکه آن‌ها را سرکوب کند! تا زمانی که شما نیازهای خودتان را سرکوب می‌کنید فرد سالمی برای یک رابطه عاطفی و دیگری نیز نیستید! اگر حس می‌کنید نیازهایی در رابطه دارید که دیده و برطرف نمی‌شود حتما با یک مشاور صحبت کنید تا ریشه این مساله را در رابطه شما بیابد.
قرار نیست همیشه مقصر باشید
پیش‌تر تاکید کردیم که افراد مسئول در رابطه تقصیر و سهمشان را از مشکلات می‌پذیرند و رفع می‌کنند اما این بدان معنی نیست که شما در رابطه همیشه مقصر باشید! پذیرش تقصیر باید آگاهانه و منطقی باشد. اگر دائم در یک رابطه در حال عذرخواهی هستید و طرف مقابل شما را مقصر همه چیز می‌داند یک جای کار می‌لنگد و قبل از تلاش برای مسئولیت پذیری ریشه این همیشه مقصر بودن را بیابید!
پرسش و پاسخ کوتاه