اختلال شخصیت ضداجتماعی که به زبان انگلیسی Antisocial Personality Disorder (ASPD) نام دارد، نوعی اختلال روانی است که در آن فرد به طور مداوم هیچ توجهی به درست و غلط بودن رفتارهایش نشان نمی‌دهد و حقوق و احساسات دیگران را نادیده می‌گیرد. افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی تمایل دارند با دیگران به شدت با بی‌تفاوتی و بی‌توجهی رفتار کنند و از کارها و رفتارهای خود، هرگز احساس پشیمانی یا گناه نمی‌کنند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی غالباً قانون را نقض کرده و مجرم می‌شوند. آنها ممکن است دروغ بگویند، رفتار خشونت‌آمیز یا تکانشی داشته باشند و سوءمصرف الکل و مواد مخدر نیز داشته باشند. به دلیل این ویژگی‌ها، افراد مبتلا به این اختلال معمولاً نمی‌توانند مسئولیت و وظایف مربوط به خانواده، محل کار یا مدرسه را انجام دهند، بنابراین آسیب‌های زیادی به جنبه‌های مختلف زندگی‌شان وارد می‌شود و زندگی‌شان مختل می‌شود.

نشانه‌های اختلال شخصیت ضداجتماعی

• نادیده گرفتن و نقض قوانین و ارزش‌های جامعه
• دروغ گفتن یا فریب دادن دیگران و سوءاستفاده از آنها
• استفاده از جذابیت، هوش و ذکاوت خود برای سوءاستفاده از دیگران در جهت  لذت‌ها منافع شخصی خود
• خود را برتر و ارزشمندتر از دیگران دانستن
• پایمال کردن حقوق دیگران
• خصومت، پرخاشگری و تحریک‌پذیری بیش از حد
• عدم همدلی و درک دیگران
• عدم پشیمانی از سوءاستفاده کردن از دیگران
• انجام دادن کارها و رفتارهای پرخطر، بدون درنظر گرفتن پیامدهای آن
• مسئولیت‌پذیر نبودن
• تمایل به خودکشی
• افسردگی و اضطراب

بزرگسالان مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی معمولاً علائم این اختلال را قبل از 15 سالگی نشان می‌دهند. علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت ضد اجتماعی، شامل مشکلات جدی و مداوم در رفتار است، مانند:

• پرخاشگری نسبت به مردم و حیوانات
• تخریب اموال
• فریبکاری
• سرقت
• نقض جدی قوانین

اگرچه اختلال شخصیت ضداجتماعی مادام العمر در نظر گرفته می‌شود، اما در برخی از افراد، علائم خاص – به ویژه رفتار مخرب و مجرمانه – ممکن است با گذشت زمان کاهش یابد. البته مشخص نیست که آیا این کاهش در نتیجه افزایش سن است یا افزایش آگاهی از پیامدهای رفتار ضداجتماعی.

دلایل ایجاد اختلال شخصیت ضداجتماعی

شخصیت هر شخص ترکیبی از افکار، عواطف و رفتارهاست که همه افراد را منحصر به فرد می‌کند. بخش اعظم شخصیت هر فرد در دوران کودکی شکل می‌گیرد و از طریق تعامل ژنتیک و عوامل محیطی شکل می‌گیرد. همانند دیگر اختلالات شخصیتی، علت دقیق اختلال شخصیت ضداجتماعی نیز مشخص نیست، اما این موارد در ایجاد اختلال شخصیت ضداجتماعی نقض دارند:

ژنتیک

اگر در خانواده، شخص دیگری نیز علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی را دارد، ممکن است این اختلال در شخص به دلیل ژنتیک و ارثی باشد.

محیط تربیتی کودک

اگر در خانواده‌ای که کودک آنجا رشد کرده و تربیت شده، والدین یا دیگر اعضای خانواده از خود رفتارهای ضداجتماعی مثل پرخاشگری، پایمال کردن حقوق دیگران، ناسازگاری‌ها و دعواهای شدید و… را نشان داده باشند، کودک آن رفتارها را یاد گرفته و از اعضای خانواده الگوبرداری می‌کند و به احتمال زیاد خودش نیز در بزرگسالی همان رفتارها را انجام خواهد داد.

مورد آزار و اذیت قرار گرفتن در دوران کودکی

اگر کودک مورد آزار و اذیت جنسی و جسمی قرار گرفته باشد، ممکن است در او اختلال شخصیت ضداجتماعی ایجاد شود چون شخص در بزرگسالی سعی می‌کند از دیگران انتقام بگیرد و رفتارهایی که در برابر او انجام شده را تکرار می‌کند، از دیگران سوءاستفاده می‌کند یا به دیگران به روش‌های مختلف آسیب می‌زند.

اختلالات درمان نشده در دوران کودکی و نوجوانی

اگر اختلالاتی مانند اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD)، اختلال کم توجهی (ADD) یا اختلال سلوک در کودک درمان نشده باشد، می‌تواند منجر به بروز اختلال شخصیت ضداجتماعی شود.

درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی

اختلال شخصیت ضد اجتماعی یکی از دشوارترین انواع اختلالات شخصیتی برای درمان است. فرد مبتلا به این اختلال شخصیت، ممکن است تمایلی به مراجعه به درمان نداشته باشد و تنها در صورت دستور دادرسی توسط دادگاه، ممکن است درمان را شروع کند. روش درمانی توصیه شده برای فردی که دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی است، با در نظر گرفتن عواملی مانند سن، سابقه آزار جنسی و جسمی، اعتیاد به مواد مخدر و الکل و…. بستگی خواهد داشت. خانواده و دوستان فرد، اغلب نقش زیادی در تصمیم‌گیری در مورد نحوه درمان و مراقبت از وی دارند. در برخی موارد اگر شخص دارای اعتیاد هم باشد، ممکن است نیاز به خدمات ترک اعتیاد و مراقبت‌های اجتماعی نیز باشد. در ادامه مقاله، روش‌های درمانی که برای درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی به کار می‌رود را توضیح خواهیم داد.

رفتار درمانی شناختی (CBT: Cognitive behavioural therapy)

از رفتار درمانی شناختی، گاهی اوقات برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی استفاده می‌شود. هدف این روش درمانی، کمک به فرد در مدیریت مشکلات خود با تغییر نحوه تفکر و رفتار است.

درمان مبتی بر ذهنی‌سازی (MBT: Mentalization-based therapy)

در این روش درمانی، درمانگر به درمانجو کمک می‌کند تا در فضای امن و حمایتی، افکار و احساسات خود را درک و جداسازی کند.

دارو درمانی

شواهد کمی در مورد استفاده از دارو برای درمان اختلال شخصیت ضداجتماعی وجود دارد، اگرچه برخی از داروهای ضد روان‌پریشی و ضد افسردگی ممکن است در برخی موارد مفید باشد. برخی از داروها به کنترل علائمی مانند پرخاشگری و رفتار تکانشی کمک کنند و دسته‌ای از داروهای ضد افسردگی به نام مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) ممکن است خشم و علائم عمومی اختلال شخصیت را بهبود بخشد.

تفاوت‌های اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت ضداجتماعی

تفاوت در احساسات

کسانی که اختلال شخصیت ضداجتماعی دارند، احساسات مثبتی مثل شادی را تجربه نمی‌کنند بلکه مدام احساسات منفی مثل خشم و تحریک‌پذیری را تجربه می‌کنند اما کسانی که اختلال شخصیت مرزی دارند، همه احساسات مثبت و منفی را در زندگی‌شان تجربه می‌کنند اما بیشتر اوقات احساسات را به صورت افراطی و شدید بروز می‌دهند و توانایی کمی در کنترل احساسات مثبت و منفی دارند.

تفاوت در جنسیت

برخی از مطالعات نشان می‌دهند که اختلال شخصیت مرزی در مردان و زنان تقریبا به صورت مساوی رایج است اما مردان معمولا کمتر از زنان به دنبال درمان می‌روند اما اختلال شخصیت ضداجتماعی در مردان چند برابر رایج‌تر از زنان است.

تفاوت در درمان

روش‌های درمانی رفتار درمانی شناختی، درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی و رفتار درمانی دیالکتیک برای اختلال شخصیت مرزی بسیار موثرتر هستند.

شباهت‌های اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت ضداجتماعی

هر دو از یک گروه هستند

اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت ضداجتماعی، هر دو جزو گروه اختلالات شخصیتی DSM-5 هستند.

در هر دو اختلال شخصیت، عدم توانایی کنترل خشم و احساسات منفی وجود دارد

در هر دو اختلال شخصیتی، افراد توانایی کنترل و مدیریت احساسات منفی مثل خشم و اضطراب را ندارند و ممکن است حتی دست به خودکشی و خودآزاری هم بزنند.

چگونه با شریک عاطفی که اختلال شخصیت ضداجتماعی دارد، برخورد کنم؟

اگر شریک عاطفی‌تان اختلال شخصیت ضداجتماعی دارد، لازم است ابتدا درباره این اختلال آگاهی زیادی کسب کنید و سپس راه‌های برخورد با او را یاد بگیرید. در ادامه مقاله، چند راهکار برای مقابله با افراد دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی را توضیح خواهیم داد.

نقاط ضعف خود را نشان ندهید یا بازگو نکنید

هرگز در مقابل شخصی که دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی است، از نقاط ضعف خود چیزی نگویید و آنها را نشان ندهید چون به احتمال زیاد او توسط روش‌هایی، بر نقاط ضعف شما فشار وارد خواهد کرد و از شما سوءاستفاده خواهد کرد.

سعی نکنید او را تغییر دهید

هرگز بدون کمک روانشناس بالینی و به تنهایی، موفق نخواهید شد شریک عاطفی‌تان را تغییر دهید و اختلالش را درمان کنید.

احساسات واقعی‌تان را نشان ندهید

هرگز در مقابل شخصی که اختلال شخصیت ضداجتماعی دارد، احساسات واقعی‌تان را نشان ندهید چون همه چیز را بر علیه شما استفاده خواهد کرد.

رازها و اطلاعات شخصی‌تان را با او در میان نگذارید

افرادی که شخصیت ضداجتماعی دارد، رازدار نیستند و ممکن است از هر اطلاعاتی که به آنها می‌دهید بر علیه شما استفاده کنند.

از خودتان مراقبت کنید

اگر شریک عاطفی‌تان اختلال شخصیت ضداجتماعی دارد، شما باید از خودتان مراقبت کنید و سبک زندگی‌تان را تغییر دهید و به سمت سبک زندگی سالم حرکت کنید. اگر مورد سوءاستفاده عاطفی یا جسمی قرار گرفتید، خودتان را مقصر ندانید. شما آدم ضعیفی نیستید بلکه احتمالا شما علائم اختلال روانی در طرف مقابل را نمی‌دانستید و نتوانستید شناسایی کنید که نباید با چنین شخصی وارد رابطه شوید. توانایی‌های شخصی‌تان را گسترش دهید و خودتان را با کارهای مورد علاقه‌تان مشغول کنید تا شخصیت‌تان قوی‌تر و اعتماد به نفس‌تان تقویت شود.