یکی از عادت‌های رفتاری رایج در کودکان، جویدن ناخن‌هاست. بیش از نیمی از کودکان و نوجوانان از سنین 5 سال تا 18 سال عادت به ناخن جویدن دارند. در بعضی از کودکان، این عادت رفتاری از سن پایین‌تری شروع می‌شود و با افزایش سن ترک می‌شود، اگرچه ممکن است این رفتار در بعضی از افراد تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند. ناخن جویدن می‌تواند یک عادت رفتاری ساده و بدون هیچ دلیل خاصی باشد، یا می‌تواند یک اختلال روانی و مشکل جدی باشد. در این مقاله بررسی می‌کنیم که علل ناخن جویدن در کودکان چیست، چه آسیب‌هایی برای آنها به همراه دارد، چطور به کودک کمک کنیم که این عادت را کنار بگذارد و یا از کمک تخصصی روانشناس برای ترک این عادت استفاده کند.
علل ناخن جویدن در کودکان چیست؟
استرس و اضطراب
ناخن جویدن می‌تواند یک نوع عکس‌العمل رفتاری در مواجهه با استرس، اضطراب و نگرانی باشد. به عنوان مثل کودکانی که با شخص غریبه یا با یک موقعیت ناآشنا و تنش‌آور مواجه می‌شوند، ممکن است ناخن‌هایشان را بجوند تا آرام شوند. این رفتار، در کودکان خجالتی نیز دیده می‌شود. اگر دلیل ناخن جویدن کودک این مورد باشد، با افزایش سن ممکن است رفع شود، اما در بعضی از موارد تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند. بنابراین برای اینکه به کودک کمک کنید این رفتار را ترک کند و رفتار سالم‌تری را جایگزین کند، می‌توانید با روانشناسان کودک و نوجوان همیار عشق در ارتباط باشید.
اختلال وسواس فکری عملی (OCD)
اگر کودک در کنار جویدن ناخن‌ها، علائم دیگر این اختلال از جمله وسواس در شستن دست‌ها، حمام کردن طولانی به دلیل وسواس نسبت به آلودگی، وسواس در مرتب کردن اتاق و…. را داشته باشد، ممکن است مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی شده باشد.
تشخیص اختلال وسواس فکری عملی باید توسط روانشناسان متخصص صورت بگیرد. اگر فرزندتان علائم این اختلال را دارد و احساس میکنید نسبت به امور مختلف، وسواس بیش از حد از خود نشان می‌دهد، می‌توانید از روانشناسان کودک و نوجوان همیار عشق کمک بگیرید تا شرایط فرزندتان را بیشتر بررسی کنند و در صورت نیاز، روند درمانی را آغاز کنند.
افسردگی حاد
ممکن است کودک به دلیل افسردگی حاد، ناخن‌هایش را بجود. برای تشخیص افسردگی نیز بهتر است از روانشناس کمک بگیرید. دیگر علائم افسردگی حاد عبارت‌اند از:
- احساس بی‌ارزشی و پوچی
- جویدن ناخن‌ها
- سردرد
- بدخلقی‌های مکرر (پرخاشگری مکرر و افراطی)
- وابستگی شدید نسبت به والدین یا معلم و جدا نشدن از آنها
- عدم تمایل به رفتن به مدرسه یا شهر بازی و….
- تمایل به تنهایی
الگوبرداری از اطرافیان
در صورتی که اعضای خانواده یا هم‌کلاسی‌ها در مدرسه عادت رفتاری جویدن ناخن‌ها را داشته باشند، ممکن است کودک از آنها الگوبرداری کرده و خودش نیز آن رفتار را انجام دهد.
بنابراین اگر ناخن جویدن در کودک، به همراه سایر علائم اختلالات روانی نباشد، یعنی فقط یک عادت رفتاری ناشی از استرس و اضطراب یا الگوبرداری از سایر افراد بزرگسال خانواده است، اما اگر در کنار جویدن ناخن‌ها، علائم دیگری نیز باشد، ممکن است این رفتار ناشی از اختلال و مشکل روانی باشد که باید درمان شود.
ناخن جویدن، چه آسیب‌هایی به همراه دارد؟
آسیب‌های اجتماعی
ممکن است کودک به خاطر عادت رفتاری‌اش یا به خاطر ظاهر ناخن‌هایش، در اجتماع (در مدرسه) مورد تمسخر قرار بگیرد و تحقیر شود. همه این موارد می‌تواند اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی کودک را نابود کند. در نتیجه ممکن است کودک منزوی و گوشه‌گیر شده و از معاشرت و صمیمی شدن با هم‌سالان گریزان باشد.
آسیب‌های جسمانی
بعضی از کودکان، ناخن را قورت می‌دهند. این رفتار در درازمدت می‌تواند باعث ایجاد تبخال‌های دهانی، بیماری‌های پوستی و دهانی یا حتی باعث خون‌ریزی یا زخم معده شود. اگر کودک ناخن را از ته بکند، ممکن است منجر به درد در آن قسمت یا حتی التهاب یا عفونت شود.
چگونه به کودک کمک کنیم این عادت رفتاری را ترک کند؟
ریشه و دلیل جویدن ناخن‌ها را پیدا کنید
اولین گام این است که ابتدا ریشه و علت این عادت رفتار در کودک‌تان را بیابید تا مشکل را از ریشه حل کنید. اگر فرزندتان به دلیل اختلالات اضطرابی مثل اختلال اضطراب اجتماعی (ترس اجتماعی) در هنگام مواجهه به آدم‌های ناآشنا یا موقعیت‌های غریبه، ناخن‌هایش را می‌جود، باید اضطراب او درمان شود تا این عادت رفتاری نیز ترک شود یا اگر کودک مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی است، باید وسواس او درمان شود. تا زمانی که این مشکل از ریشه حل نشود، نمی‌توانید به کودک کمک کنید تا رفتارش را ترک کند. برای پیدا کردن ریشه این مساله، بهترین اقدام مراجعه به روانشناس کودک و نوجوان است.
یک نشانه یا کلمه رمزی برای ناخن جویدن انتخاب کنید
یک نشانه مثل لمس بازو یا نوازش موهای سر یا یک کلمه رمزی انتخاب کنید و به فرزندتان بگویید زمانی که آن حرکت را انجام دادید (لمس بازو یا نوازش) یا کلمه مشخص شده را گفتید، یعنی او در حال ناخن جویدن است و باید آن رفتار را متوقف کند. این روش به شما کمک می‌کند در جمع بدون اینکه با صدای بلند به فرزندتان تذکر بدهید که در حال انجام رفتار ناپسندی است، بتوانید با حرکت یا کلمه رمزی که فقط شما و خودش از آن خبر دارید، به او تذکر بدهید. توجه داشته باشید که گاهی کودک وقتی عصبی می‌شود به صورت ناخودآگاه شروع به جویدن ناخن‌هایش می‌کند، بنابراین این روش می‌تواند او را هوشیار کند که در حال انجام چه کاری است.
ناخن‌هایش را کوتاه کنید
زمانی که ناخن‌های کودک بلند می‌شود، فورا آنها را کوتاه کنید چون زیر ناخن‌ها، باکتری و آلودگی جمع می‌شود و با اینکه فرزندتان عادت دارد ناخن‌هایش را بجود، این آلودگی و باکتری‌ها به دهان او منتقل می‌شوند و ممکن است باعث بیماری شود. همچنین اگر شما ناخن‌هایش را کوتاه کنید، ممکن است او دیگر نتواند آن را بجود، بنابراین کم کم این عادت رفتاری ترک می‌شود.
جایگزین پیدا کنید
اگر جویدن ناخن‌ها برای فرزندتان یک عادت رفتاری باشد که می‌خواهد چیزی را در دهانش ببرد و بجود، بهتر است برایش جایگزین پیدا کنید. می‌توانید صبح‌ها یا به عنوان میان وعده، به او کرفس و هویج بدهید تا به جای اینکه ناخن‌هایش را بجود، خوراکی مفید بخورد. دقت کنید که از خوراکی‌های سالم استفاده کنید و نه شیرینی‌جات و خوراکی‌های مضر!
به فرزندتان چیزی بدهید که روی آن تمرکز کند
به جای اینکه فرزندتان بر روی گاز زدن ناخن‌ها و قورت دادن آن تمرکز کند، می‌توانید چیزهایی به او برای بازی و سرگرمی بدهید که انگشتان و دستانش را فعال نگه دارد و باعث سرگرمی او شود. به عنوان مثال می‌توانید به او خمیر بازی بدهید تا با آن سرگرم شود یا توپ نرم و کوچکی بدهید تا برای رفع استرس و سرگرم شدن با آن، توپ را فشار دهد یا با آن بازی کند. سرگرمی‌های مفید برای فرزندتان در نظر بگیرید.
به او امتیاز بدهید
روی ورق‌های کاغذ کوچک، امتیازها را بنویسید. زمانی که فرزندتان در طول روز چند ساعت ناخن‌هایش را نجوید، به او به میزان همان ساعت‌ها، امتیاز بدهید. وقتی امتیازش جمع شد و بیشتر شد، به عنوان پاداش، خوراکی مورد علاقه‌اش را بپزید یا او را به پارک ببرید. پاداش دادن باعث می‌شود کودک به انجام رفتار خوب عادت کند و رفتار بد را کنار بگذارد.
لاک بزنید
این روش برای دختران موثر است. به فرزندتان بگویید که اگر ناخن‌هایش را نجود تا بلند شوند، به عنوان پاداش به ناخن‌هایش لاک می‌زنید تا ظاهری زیبا داشته باشد. این روش می‌تواند دخترتان را هیجان‌زده و خوشحال کند تا به خاطر زیبایی‌اش، ناخن‌هایش را نجود.
از لاک‌های بدمزه مخصوص ترک ناخن جویدن استفاده کنید
لاک‌های مخصوصی وجود دارد که طعم بد و تلخی دارد که باعث می‌شود کودک دوست نداشته باشد ناخن‌هایش را در دهان بگذارد و بجود. البته بعضی از این لاک‌ها استون یا مواد شیمیایی مضری دارند که ممکن است فرزندتان را به شدت مسموم کند. قبل از خرید این نوع لاک‌ها، ابتدا از پزشک بپرسید که کدام لاک خوب است و آسیبی به کودک نمی‌زند.
پیامد رفتارش را توضیح دهید
اغلب کودکان پیامدهای رفتارهایی که انجام می‌دهند را نمی‌دانند تا زمانی که شما به آنها آموزش دهید. بگویید که این رفتار، ظاهر ناخن‌هایش را زشت می‌کند یا حتی ممکن است باعث درد، عفونت یا بیماری‌های دیگری شود. اگر کودک پیامد کارهایش را بداند، بیشتر انگیزه پیدا می‌کند تا رفتار ناپسند و مضرش را ترک کند.
مواظب باشید رفتارش را تشدید نکنید
اگر بیش از حد روی عادت بد او تمرکز کنید یا او را به خاطر جویدن ناخن‌هایش شرمنده یا تنبیه کنید، باعث تشدید و بیشتر شدن این رفتار می‌شود. به کودک کمک کنید ناخن‌هایش را نجود اما اصرار بر متوقف کردن آن نداشته باشید، هرچقدر اصرار کنید و هر روز این موضوع را تکرار کنید، ممکن است کودک بیشتر لجبازی کند و رفتار ناپسند را ادامه دهد. طول می‌کشد تا کودک بتواند عادت خود را ترک کند. اگر از کودک بپرسید که شما متوجه ناخن جویدن او شدید، آیا بچه‌های مدرسه هم متوجه شدند؟ باعث می‌شود او درک کند که رفتارش مورد توجه همه واقع شده و هیچ کس دوست ندارد این رفتار را ادامه دهد، بنابراین می‌تواند انگیزه‌ای برای ترک آن باشد.
صبور باشید
ممکن است فرزندتان عادت رفتاری‌اش را کاهش دهد اما بعد از مدتی دوباره به اوج خود برسد. این فراز و نشیب، مرحلهای از پایان دادن به یک عادت است. صبور باشید. انتظار نداشته باشید کودک بتواند به سرعت عادت رفتاری‌اش را ترک کند.
سخن پایانی
در این مقاله توضیح دادیم که ناخن جویدن ممکن است علل مختلفی داشته باشد. در برخی از کودکان می‌تواند نشانه اختلال روانی باشد، اما در بعضی دیگر می‌تواند فقط یک عادت رفتاری بد ناشی از الگوبرداری از دیگران یا برای رها شدن از استرس و اضطراب باشد. در ادامه مقاله، این راهکارها را برای کنار گذاشتن عادت ناخن جویدن در کودک را آموزش دادیم: ریشه و دلیل ناخن جویدن او را پیدا کنید، یک نشانه یا کلمه مرزی برای ناخن جویدن انتخاب کنید، ناخن‌هایش را کوتاه کنید، جایگزینی برای این رفتار پیدا کنید، به فرزندتان چیزی را بدهید که روی آن تمرکز کند، به او امتیاز بدهید، لاک بزنید، از لاک‌های بدمزه مخصوص ترک ناخن جویدن استفاده کنید، پیامد رفتارش را برایش توضیح دهید، مراقب باشید رفتارش را تشدید نکنید و صبور باشید تا کم کم بتواند این عادت رفتاری را ترک کند. ممکن است این راهکارها کافی نباشد، بنابراین بهتر است از روانشناسان کودک و نوجوان همیار عشق کمک بگیرید تا او با بررسی شرایط کودک‌تان و علت رفتارش، راهکارهای خاص و موثرتری برای او ارائه دهند.
پرسش و پاسخ کوتاه