داروهای روانپزشکی نقش خود را بر درمان بیماری‌ها و اختلالات روانی نشان داده‌اند. به طور کلی درمان در این موارد شامل روان‌درمانی (یا “صحبت درمانی“) و درمان با تحریک مغزی (کمتر رایج) است. در مواردی، روان‌درمانی میتواند به تنهایی بهترین گزینه درمان محسوب شود. انتخاب طرح درمانی مطلوب، بر مبنای نیازسنجی فردی و شرایط پزشکی متقاضی بوده و نظارت‌های حرفه‌ای بهداشت روانی الزامی است. در این مقاله قصد داریم درباره انواع داروهای روانپزشکی توضیح بدهیم.
دستهبندی انواع داروهای روانپزشکی
در گذشته داروهای روانپزشکی در چهار گروه اصلی قرار میگرفتند:
- داروهای ضد اضطراب
- داروهای ضد روان پریشی
- داروهای متعادل‌کننده خلق
- داروهای ضد افسردگی
به علاوه:
- داروهای محرک
- داروهای آرام‌بخش
اگرچه امروزه در منابع علمی چنین تقسیمبندی مورد پذیرش نبوده و تعداد زیادی از داروها چندین کاربرد نشان میدهند، ولی با در نظر گرفتن سادگی و کارایی چنین تقسیمبندی، گاهی همچنان از آن جهت آشنایی عمومی با داروها کمک گرفته میشود.
معرفی انواع داروهای روانپزشکی
داروهای ضد اضطراب
داروهای ضد اضطراب همراه با القای حس رهایی از تنش عضلانی، همچنین حس آسودگی و آرامش را القا میکنند. چنین داروهایی برای درمان اختلالات مرتبط با اضطراب کاربرد پیدا کردهاند. این داروها شلیک نورونی را با تاثیر بر گیرنده‌های گابا که در دستهبندی انتقال‌دهنده عصبی مهاری در مغز قرار میگیرند، تقلیل داده و کاهش فوری اضطراب را موجب میشوند.
داروهای ضدروان پریشی
آنتی سایکوتیک‌ها یا داروهای ضد روان پریشی، در درمان اختلالاتی از جمله اسکیزوفرنی شناخته میشوند، اما در درمان ناهنجاریهای دیگر مانند تیک و در نقش کمک درمان در ناهنجاریهای خلقی نیز به کار میروند. چنین داروهایی اثر آرام‌بخش یا تسکین دهندگی بالایی نشان میدهند. اثر عمده این نوع داروها حذف یا تقلیل علائم روان پریشی شامل توهم، گفتارها و رفتارهای پریشان، هذیان، بی‌احساسی و گوشه‌گیری است و منحصراً جهت حفظ آرامش بیماران کاربرد ندارند.
داروهای متعادل‌کننده خلق
داروهای متعادل‌کننده خُلق دستهیی از داروها هستند که در درمان ناهنجاریهای خُلقی کاربرد یافتهاند. ناهنجاری خلقی (در انگلیسی: mood disorder) به سبکی از ناهنجاریهای روانی گفته میشود که در وضعیت شیدایی یا افسردگی (یا در مواقعی هر دو) مفهوم پیدا میکند. داروهای متعادل کننده خلق، در درمان بیماران دچار ناهنجاریهای دوقطبی نیز نقش اساسی ایفا میکنند.
داروهای ضد افسردگی
داروهای ضد افسردگی، در مقابله با اختلالات مرتبط با افسردگی شناسایی میشوند، اما در حقیقت برای درمان تعداد زیادی از دیگر ناهنجاری‌ها در روانپزشکی مانند ناهنجاریهای مرتبط با اضطراب، اختلالات بلع و اختلالات کنترل کردن تکانه نیز به کار میروند. این احتمال وجود دارد که داروهای ضد افسردگی به تقلیل فعالیت خون رسانی قلبی منجر شوند.
داروهای ضدافسردگی انواع مختلفی دارند که شامل:
-
ضد افسردگی‌های چند حلقه‌ای
موارد عمده مصرف داروهای چند حلقه‌ای ضد افسردگی: مقابله با اختلال افسردگی اساسی، افسردگی دو قطبی تیپ I، اختلال افسردگی ثانویه در پزشکی عمومی (افسردگی متعاقب با ضایعات رگ‌های مغز، افسردگی همراه با پارکینسون، افسردگی منتج از زوال عقل)، ناهنجاری هراس و فوبیا، ناهنجاری اضطراب جامع، ناهنجاری وسواس جبری، ناهنجاری تغذیه‌ای، ناهنجاری درد، شب ادراری در کودکان، زخم‌های دستگاه گوارش، نارکولپسی (خواب مقاومت‌ناپذیر روزانه)، ناهنجاری کابوس شبانه، ناهنجاری متعاقب استرس‌های حاد روانی، خوابگردی در کودکان، ناهنجاری پر تحرکی و عدم توجه در کودکان، ناهنجاری اضطراب جدا شدن در کودکان میباشد.
-
داروهای ضدافسردگی با نقش مهارکنندگی منوآمین اکسیداز MAOIs
این دسته از داروها اگرچه احتمال دارد از نظر ویژگی‌ها با چند حلقه‌ای‌های ضد افسردگی و بازدارنده‌های سروتونین اختصاصی در رقابت باشند ولی به دلیل بروز عوارض جانبی در رژیم‌های غذایی ویژه، این دسته از داروها برای گروه ویژه‌ای از بیماران دچار افسردگی و سایر بیماران حوزه روانپزشکی لحاظ شده و تجویز میشوند. این دسته از داروها به دلیل بروز عوارض جانبی زیاد، در مقدار کم توصیه میشود.
موارد تجویز MAOIs
افسردگی‌های اصلی علی الخصوص افسردگی‌های اضطرابی یا نوروتیک یا افسردگی‌ها با نشانه‌های ترس وحشت زدگی بوده و دیگر موارد تجویز آن در ناهنجاری پانیک، آگورافوبیا، ناهنجاری PTSD و فوبی اجتماعی و همچنین دردهای روانزاد توصیه شده و عمده تآکید آن در افسردگی‌های آتیپیک که با پرخوری، پرخوابی و اضطراب و فاقد علایم نباتی همراه میباشند، گزارش شده است.
-
مهارکنندههای باز جذب سروتونین SSRIs اختصاصی
این دسته از داروها شامل پاروکستین، فلوکستین، فلوواکسامین، سرترالین و سیتالوپرام میشوند که به طور گسترده به دلیل عوارض جانبی ناچیز آن در دنیا آهسته آهسته جایگزین چندحلقه‌ای‌های ضدافسردگی و MAOI شده‌اند.
- بازدارنده‌های همزمان بازجذب نور اپی نفرین SSNRI و سروتونین
- بازدارنده‌های (MAO)
بازدارنده‌های مونو آمین اکسیداز و ضد افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای از راه مکانیسم‌های مختلف تاثیر میگذارند، اما ظاهراً هر دو نوع با بالا بردن بهره سروتونین و نوراپی نفرین به کاهش افسردگی منجر میشوند.
- مهارکنندههای انتخابی سروتونین (SSRI)، بازداری جذب مجدد سروتونین در سیناپس را به عهده دارند. SSRIها همچنین عوارض جانبی با دامنه کمتر را نشان میدهند.
داروهای محرک
داروهای محرک دسته‌ای از داروها است که با توجه به نام آن، فعالیت سیستم عصبی مرکزی (CNS) را تحریک میکند؛ یعنی داروهای محرک بوده که با تشدید فعالیت مغزی عمل میکنند. از سوی دیگر، در بین اثرات داروهای محرک یافت شده، بالا بردن هوشیاری ذهن و همچنین افزایش توجه و انرژی، به همراه افزایش سرعت ضربان قلب، تنفس و فشار خون مشاهده شده است.
داروهای تحریک‌کننده مغزی روانی -سمپاتومیمتیک‌ها
این دسته از داروها به دلیل تاثیری که بر آزاد شدن دوپامین مغزی نشان داده و در غالب بیماری‌های روانپزشکی کودکان مانند نقص تمرکز و توجه در کودکان هیپراکتیو و بیش فعال تاثیرات بسزایی به نمایش گذاشته، از طرف سازمان غذا و داروی آمریکا از سال ۱۹۵۲ به بعد برای مصرف مجاز شناسایی شده و در کشور ما ایران هم چند دسته از آن تحت مجوز داروهای وزارت بهداشت که حفاظت شده‌اند، برای موارد مجاز قابل دسترس هستند. قدیمی‌ترین و اولین داروی این دسته آمفتامین و دکستروآمفتامین بوده و پس از آن پمولین و متیل فنیدیت به این دسته افزوده شد.
موارد تجویز درمانی سمپاتومیمتیک‌ها:
اختلال نقص تمرکز و توجه به همراه پرفعالیتی، نارکولپسی، ناهنجاری افسردگی مقاوم به معالجه‌های متداول مخصوصاً افسردگی در سالمندان.
داروهای آرام‌بخش
داروهای آرام‌بخش با اثرگذاری بر سیستم مرکزی عصبی و فعالیت مغزی در مقابله با اختلالات خواب و اضطراب کاربرد دارند. استفاده طولانی مدت از این داروها وابسته‌کننده است و فرد دچار سندرم ترک آنها میشود یعنی عدم استفاده از آنها بسیار سخت خواهد بود. غالباً داروهای آرام‌بخش در جراحی جهت بیهوشی عمومی و درمان بیماری‌های روانی و جسمی به کار میروند و قطع یکباره آنها تجویز نمی‌شود و این احتمال وجود دارد که به بازگشت اثرات آن منجر شود.
تذکرات ضروری که باید همواره در مورد مصرف داروها در نظر گرفته شود:
۱- از خود درمانی اکیداٌ اجتناب کنید.
۲- از دخالت در درمان دیگران خودداری کنید.
۳- داروی توصیه شده از طرف پزشک معالجه‌کننده را حتماً طبق دستور نسخه استعمال کنید.
۴- از کنار گذاشتن یکباره دارو، به هر دلیل، خودداری کرده و در صورت احساس کردن هر نوع عارضه حتماً با پزشک معالج مشورت نمایید.
۵- از تکرار کردن داروی توصیه شده بدون مجوز پزشک معالج اکیداً اجتناب کنید.
سخن پایانی
انواع داروهای روانپزشکی وجود دارد که به مراجعه‌کننده کمک میکند علائم جسمانی بیماری‌اش کاهش یافته و بهبود پیدا کند. در بسیاری از موارد تجویز دارو نیاز نیست و فقط با مشاوره و روان درمانی می‌توان مراجعان را درمان کرد اما اگر روانشناس صلاح بداند میتواند مراجعه‌کننده را به روان پزشک ارجاع دهد تا داروی مورد نیاز تجویز شود. در این مقاله درباره انواع داروهای روانپزشکی توضیح دادیم و البته توصیح کردیم که هرگز بدون تجویز روان پزشک از این داروها مصرف نکنید و بدانید که دارو درمانی درمان اصلی بیماری‌ها نیست اما می‌توان از آن به عنوان روش کمکی در کنار مشاوره استفاده کرد. اگر نیاز به کمک گرفتن از مشاور و روانشناس دارید، می‌توانید از خدمات مشاوره روانشناسی همیار عشق بهره‌مند شوید.
پرسش و پاسخ کوتاه