دوران بارداری، بسیار حساس است و فراز و نشیب‌های بسیاری دارد. خانم‌های باردار، معمولا بیشتر نگران سلامتی جنین هستند و کمتر به سلامتی جسمانی و روانی خود اهمیت می‌دهند. ممکن است مشکلات روحی خود را به تغییرات هورمونی ربط دهند و علت آن را بارداری بدانند، اما مراقبت از خانم‌های باردار در این دوره بسیار اهمیت دارد. یکی از مشکلات روحی و روانی در خانم‌های باردار، افسردگی است. در این مقاله، درباره علائم افسردگی حاملگی، عوامل محرک و درمان آن، و اینکه آیا افسردگی می‌تواند به جنین آسیب برساند یا خیر، توضیح خواهیم داد.

افسردگی حاملگی، چقدر رایج است؟

به طور کلی، افسردگی در جهان رایج است و شایع‌ترین مشکل روانی است. یکی از انواع رایج افسردگی، افسردگی حاملگی است که می‌تواند بر روی سلامت جنین و مادر، اثر مخربی بگذارد. اگر مادر پیش از بارداری نیز علائم افسردگی را داشته باشد، در دوران بارداری، این علائم تشدید می‌شوند. افسردگی در بارداری همانند افسردگی اساسی که یکی از انواع افسردگی است، یک نوع اختلال خلقی است که به دلیل تغییراتی که در انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز، از جمله سرتونین ایجاد می‌شود، به وجود می‌آید و شرایط را برای خانم حامله سخت می‌کند.

چرا افسردگی در خانم‌های باردار، معمولا تشخیص داده نمی‌شود؟

علائم افسردگی مثل کاهش اشتها، مشکل در خوابیدن یا بیش از حد خوابیدن، کاهش انرژی و خستگی مداوم و کاهش میل جنسی، شبیه علائم بارداری هستند. به همین دلیل پزشک با مشاهده این علائم در خانم، آن را به بارداری ربط می‌دهد و طبیعی می‌داند. متاسفانه هنوز در جامعه رایج نشده که خانم‌های باردار نیز باید به روانشناس مراجعه کنند تا سلامت روانی لازم را بدست بیاورند، و بتوانند فرزندشان را در آینده به خوبی تربیت کنند. سلامت روانی مادر در حین حاملگی هم مهم است و بر رشد جنین تاثیر می‌گذارد.

علائم افسردگی در بارداری

• غم و اندوه مداوم
• دشواری یا عدم تمرکز
• بی‌خوابی یا خوابیدن زیاد در طول روز
• ازدست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلا برای شخص لذت‌بخش بودند
• افکار منفی و نشخوارهای ذهنی درباره مرگ و خودکشی
• اضطراب (مخصوصا در مورد سلامتی جنین و زایمان)
• احساس گناه یا بی‌ارزشی و پوچی
• تغییر در عادات غذا خوردن و اشتها
• کاهش میل جنسی و علاقه به برقراری رابطه فیزیکی با همسر
• گریه‌های مکرر
• تمایل به تنهایی
• لذت نبردن، نارضایتی و ناامید بودن از زندگی

عوامل محرک افسردگی در بارداری

• اضطراب
• سایر استرس‌ها و فشارهای روانی در زندگی
• حمایت نشدن خانم باردار توسط شوهر یا نزدیکان
• بارداری ناخواسته
• مورد خشونت قرار گرفتن توسط شریک زندگی

افسردگی چه خطری برای جنین دارد؟

زمانی که مادر به دلیل افسردگی، کم‌اشتها باشد و غذاهای مفید و مغذی نخورد، مواد مغذی و ویتامین‌های بدن او کاهش می‌یابند و در رشد جنین اختلال ایجاد می‌شود. ممکن است مادر به دلیل افسردگی شدید، مشروبات الکلی، داروهای مضر برای جنین یا مواد مخدر مصرف کند. همه این موارد باعث زایمان زودرس، اختلالات رشدی اساسی در جنین و حتی سقط جنین می‌شوند. افسردگی در حین بارداری، زمینه‌ساز ایجاد افسردگی پس از زایمان است. اگر مادر، به افسردگی پس از زایمان مبتلا شود، نمی‌تواند با نوزاد ارتباط صمیمانه و خوبی برقرار کند، از نوزاد به خوبی مراقبت نخواهد کرد و نیازهایش را برطرف نخواهد کرد. یکی دیگر از عوارض ناشی از افسردگی مادر این است که، اگر مادر به شدت بی‌حوصله و بی‌انگیزه شود، به طوری که اصلا تمایلی به انجام آزمایشات در حین بارداری نداشته باشد، یا حوصله مراقبت کردن از خود را نداشته باشد، ممکن است به جنین آسیب برسد.

درمان افسردگی حاملگی

افسردگی در بارداری به چند روش قابل درمان و کنترل است:

1) روش درمانی شناختی رفتاری

2) گروه درمانی

3) دارو درمانی

4) اصلاح و تغییر سبک زندگی

روش درمانی شناختی رفتاری

در این روش، درمانگر به درمانجو کمک می کند تا افکار و اعتقادات اشتباه و مخرب خود را شناسایی کند و بتواند آنها را اصلاح کند. این روش درمانی بر روی این موضوع تاکید دارد که، افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات روانی، به دلیل افکار و عقاید اشتباه ما شکل می‌گیرند. بنابراین با اصلاح و تغییر آنها، مشکلات برطرف می شوند، و رفتار ما نیز تغییر می‌کنند.

گروه درمانی

در گروه درمانی، افرادی که در همان شرایط هستند و همان مشکل را دارند، به همراه روان درمانگر، جلسه روان درمانی تشکیل می دهند. گروه درمانی بسیار موثر است چون در آن همه افراد در شرایط یکسانی قرار دارند، می توانند با هم همدلی کنند، درواقع یک نیروی حمایتی و انگیزه برای یکدیگر هستند.

دارو درمانی

اکثر داروها نباید در دوران بارداری مصرف شوند، چون از جفت عبور می کنند، به جنین می رسند و باعث ایجاد اختلالات رشدی و حتی سقط جنین می‌شوند. دارودرمانی برای درمان افسردگی، فقط در موارد بسیار شدید، و با تایید پزشک ماما و روانشناس بالینی انجام می شود. هنوز مشخص نشده که کدام گروه از داروهای ضدافسردگی، ضرر کمتری دارند یا کاملا بی‌ضرر هستند.

اصلاح و تغییر سبک زندگی

اصلاح و تغییر سبک زندگی، در کنار روان درمانی بسیار موثر و ضروری است. در ادامه مقاله توضیح می‌دهیم که برای درمان افسردگی، باید کدام جنبه‌های زندگی‌تان را تغییر دهید و اصلاح کنید تا دوران بارداری را با آرامش بگذرانید.

ورزش کنید

در دوران بارداری نیز می‌توانید ورزش کنید و فعال باشید اما قبل از هر چیزی، ابتدا با پزشک خود مشورت کنید. بهتر است در کنار خود یک مربی ورزشی نیز داشته باشید، تا مواظب باشد طبق شرایط‌تان، حرکات ورزشی را به درستی انجام دهید. ورزش کردن باعث تقویت گردش خون و افزایش اکسیژن در خون می‌شود. این موضوع، برای سلامتی جنین و شما، بسیار موثر است. با ورزش کردن، هورمون شادی (سرتونین) ترشح می‌شود. هورمون سرتونین، باعث کاهش علائم افسردگی و شادی و سرزندگی شما می‌شود. سعی کنید هر روز چند دقیقه ورزش یا پیاده‌روی کنید. حتی اگر بتوانید در باشگاه به همراه سایر خانم‌های باردار ورزش کنید، بر روحیه‌تان تاثیر مثبت خواهد گذاشت.

خواب کافی داشته باشید

خواب کافی، برای سلامت جسمانی و روانی شما لازم است. اگر در طول شب به اندازه کافی نخوابید، علائم افسردگی شدیدتر می‌شود. برای اینکه شب‌ها بتوانید به خوبی بخوابید، نکات زیر را رعایت کنید:

• قبل از خواب از مصرف خوراکی‌ها یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار بپرهیزید.
• قبل از خواب از وسایل الکترونیکی (موبایل، تبلت و….) استفاده نکنید و آنها را با خود به اتاق خواب نبرید. صفحه نمایش نورانی این وسایل، باعث فعال ماندن مغز و بی‌خوابی می‌شوند.
• اتاق خواب را مرتب کنید. اتاق خواب نامرتب و نامنظم، می‌تواند باعث بی‌خوابی و بدخلقی شما شود.
• حالت خواب‌تان را تنظیم کنید. برای خانم‌های حامله، وضعیت و حالت خوابیدن، بسیار مهم است و بر کیفیت خواب، تاثیر مستقیم می‌گذارد. سعی کنید در طول حاملگی، به پشت نخوابید. به پهلو بخوابید و برای اینکه فشاری به کمرتان وارد نشود، بالش کوچکی را بین زانوهایتان قرار دهید.
• شام سبک بخورید تا بهتر بخوابید.
• قبل از خواب به موسیقی‌های آرامش‌بخش گوش کنید تا مغزتان کم کم برای استراحت، آماده شود.
• مدیتیشن کنید. قبل از خواب چند دقیقه برای خودتان وقت بگذارید، بنشینید و به یک موسیقی آرامش‌بخش (مثل صدای باران، صدای پرندگان و هر چیزی که برایتان آرامش‌بخش است) گوش کنید و نفس عمیق بکشید.

از رژیم غذایی سالم و مغذی پیروی کنید

رژیم غذایی سالم و مغذی، به بهبود خلق و خو و درمان افسردگی کمک می‌کند. به علاوه، برای رشد طبیعی جنین، باید مادر به رژیم غذایی خود بسیار توجه داشته باشد.

استفاده از ویتامین‌ها

تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از غذاهایی که سرشار از امگا 3 هستند، مثل ماهی، میگو، گردو، لوبیا قرمز و سایر مواد غذایی، و همچنین استفاده از مکمل غذایی امگا 3، به بهبود علائم افسردگی کمک می‌کند. ویتامین‎های دیگری مثل ویتامین ب6 و منیزیم نیز موثر هستند.