برخی مادران پس از تولد فرزندشان، معمولاً ظرف یک سال نخست پس از زایمان دچار افسردگی بعد زایمان می‌شوند. برآورد می‌شود که بیش از 19 % زنان در ماه‌های نخست پس از زایمان با افسردگی خفیف و شدید روبرو می‌شوند. گروهی از بانوان باردار علائم افسردگی را در دوران بارداری نیز تجربه می‌کنند که این عارضه به افسردگی بارداری موسوم است. با این حال به دلیل آن که تغییرات هورمونی قابل توجهی در دوران بارداری و پس از زایمان رخ می‌دهد، افسردگی معمولاً تشخیص داده نمی‌شود. اکثر مادرانی که به تازگی زایمان کرده‌اند، در تلاش برای مراقبت از نوزاد خود و تطبیق برنامه زندگی‌شان با این وضعیت و مسئولیت‌های جدید با نشانه‌های خستگی مزمن، تغییر در اشتها و الگوی خواب مواجه می‌شوند. مراجعه به موقع به مشاور می­‌تواند به مادر افسرده کمک مؤثری برای رهایی از این حال کند بدون این که نیازی به درمان دارویی باشد. مشاورین همواره آماده ارائه راهنمایی‌­های لازم به مادران هستند. مشاوره کمک می‌کند از این دوران دلپذیر از زندگی خود بیشتر لذت ببرید

مشاورین بر این باورند که این دوران از زندگی یک زن می­‌تواند بسیار خوشایند و یکی از بهترین دوره‌­های زندگی­‌اش باشد به شرطی که افسردگی بعد از زایمان مانع نشود. بدون شک تجربه مادر شدن برای خانم­‌ها بی­‌نهایت شیرین و خاص است که نباید اجازه داد افسردگی بعد از زایمان و نگرانی‌­های مربوط به آن، این شیرینی را خراب کند. مشاور می­‌تواند به مادر توضیح دهد که لازم نیست از بابت این احساس افسردگی و خمودگی خود حس گناه یا عذاب وجدان داشته باشد و با راهکارهای ساده روانشناسی به او کمک می‌کند با موفقیت و به کمک اطرافیانش از این دوران عبور کند. مشاورین باتجربه و متخصص می‌توانند در این زمینه همراه و همپای تمام مادرانی باشند که می­خواهند هر چه زودتر افسردگی بعد از زایمان خود را درمان کنند.

علت افسردگی بعد از زایمان در مادران چه ممکن است باشد؟

ازآنجایی که متغیرهای بسیاری در افسردگی بعد از زایمان نقش دارند و هر مادری تحت شرایط خاصی قرار دارد، نمی‌توان مجموعه علل معینی را برای افسردگی بعد زایمان معرفی کرد. بانوانی که سابقه افسردگی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان قرار دارند، حال آن که گروه دیگری از مادران صرفاً پس از زایمان خود برای نخستین بار با افسردگی روبرو می‌شوند. عامل‌های خطر افسردگی بعد زایمان عبارت است از:

• سابقه خانوادگی یا فردی افسردگی
• سابقه افسردگی بارداری یا افسردگی بعد از زایمان
• آسیب دیدن کودک
• مشکلات تیروئید
• سن پایین
• سابقه مشکل در بارداری‌های قبلی، مانند سقط جنین یا زایمان دشوار
• تفکرات و احساسات منفی، اضطراب یا تردید درباره باردار شدن
• انزوا یا برخوردار نبودن از حمایت اجتماعی
• مشکلات زناشویی
• تجربه کردن رخدادی تنش‌زا در ماه‌های اخیر، مانند یک جابجایی بزرگ، از دست دادن یکی از عزیزان، کاهش درآمد یا دیگر مشکلات مالی

هورمون‌ها نیز نقش مهمی در بروز افسردگی بعد از زایمان دارند. میزان هورمون استروژن که در دوران بارداری به شدت افزایش یافته است، چند ساعت پس از زایمان به سرعت کاهش می‌یابد. در مجموع بانوان در مراحل خاصی از زندگی خود، مانند بلوغ، در طول بارداری و پس از زایمان و در دوران یائسگی، بیشتر در معرض خطر افسردگی قرار دارند. برخی بانوان نیز قبل از عادت ماهانه دچار علائم افسردگی می‌شوند.

نشانه‌های افسردگی بعد از زایمان

پس از هر تغییر بزرگی در زندگی لازم است که خود را با شرایط جدید سازگار کنیم، بسیاری در این دوران انطباق به تناوب مضطرب و برآشفته می‌شوند و اگر این تغییر تحول مثبتی بوده باشد، حسی از غرور و سرافزاری نیز آنها را فرامی‌گیرد. افرادی که به تازگی لذت پدر و مادر شدن را تجربه کرده‌اند، متوجه می‌شوند که برای تامین نیازهای فرزندشان لازم است که برنامه معمول زندگی و خواب خود را تغییر دهند، این تغییر وضعیت فشار شدیدی را به والدین وارد می‌کند و آنها را خسته، مضطرب و تحریک‌پذیر برجا می‌گذارد. تغییرات خلق و خو و اضطراب در دوران پس از زایمان عادی است، اما اگر این علائم بیش از دو هفته استمرار داشته باشد یا شدیدتر شود و توانایی‌های فرد برای مقابله با محرک‌های تنش‌زای روزمره و مسئولیت‌ها را مختل کند، لازم است که برای ارزیابی و تشخیص افسردگی بعد از زایمان و اطلاع از روش‌های درمان آن به مشاور مراجعه کرد. علائم افسردگی پس از زایمان عبارت است از:

• احساس ناامیدی
• به سختی به خواب رفتن یا بیدار ماندن در طول شب و بی‌خوابی
• احساس خشم و دشمنی، برای مثال مادر حتی به آسیب زدن به فرزندش فکر می‌کند.
• اضطراب
• دشواری در تمرکز کردن یا تصمیم‌گیری
• خستگی مفرط
• رفتار وسواسی جبری
• ضعف در هماهنگی
• دشواری در مراقبت از خود یا نوزاد

علائم باید ظرف چند هفته نخست پس از زایمان بروز یابد، اما بسیاری از مادران گزارش می‌دهند که مشخص شدن کامل علائم بیشتر طول می‌کشد. بنابراین منطقی به نظر می‌رسد که بگوییم، افسردگی پس از زایمان می‌تواند تا یک سال نخست بعد از زایمان تجربه شود و علائم آن نیز حداقل دو هفته استمرار دارد.

درمان­‌های روانشناسی برای افسردگی بعد از زایمان چیست؟

افسردگی نشانه ضعف نیست. با خودتان و افرادی که نگران‌تان هستند، صادق باشید. مشکلات و ناراحتی‌های خود را با عزیزان‌تان در میان بگذارید. شما در کنار مشاور و دوستان و خانواده‌تان می‌توانید با افسردگی بجنگید و علائم افسردگی پس از زایمان را درمان کنید. درباره علائمی که تجربه می‌کنید با مشاور صحبت کنید و درمان مناسب را با همفکری یکدیگر انتخاب کنید. تکنیک‌­های مشاوره‌­ای مؤثر در درمان افسردگی پس از زایمان عبارتند از:

رفتاردرمانی شناختی به کمک یک مشاور دلسوز

رفتاردرمانی شناختی به تمام مادرانی توصیه می‌شود که پس از زایمان دچار افسردگی شده‌اند. همچنین این روش از افسردگی بعد زایمان جلوگیری می‌کند. مشاور رفتاری ـ شناختی مهارت‌هایی مانند تنفس عمیق و تکنیک‌های آرام‌سازی را برای مدیریت اضطراب به بیمار آموزش می‌دهد.

مشاوره میان فردی

مشاوره میان فردی بر روابط فرد و تغییرات شخصیتی پس از زایمان متمرکز می‌شود. بیمار حمایت عاطفی لازم را دریافت می‌کند و برای حل مشکلات و تعیین اهداف راهنمایی می‌شود.

مشاورین چه راهکارهایی را برای مدیریت افسردگی بعد از زایمان به شما پیشنهاد می­‌دهند؟

در کنار مراجعه به مشاور و استفاده از روش­‌های تخصصی روانشناسی برای درمان این مشکل، می­‌توانید از راهکارهای زیر نیز که توسط مشاوران توصیه شده است، برای بهتر شدن حال خود استفاده نمایید:

عمیقاً دلبسته فرزندتان شوید

برقراری پیوند عاطفی بین مادر و فرزند که اصطلاحاً دلبستگی گفته می‌شود، مهم‌ترین وظیفه مادر در دوران کودکی فرزندش است. موفقیت در برقراری این پیوند غیرکلامی باعث می‌شود که کودک احساس ایمنی کند و در آرامش خاطر رشد کند. این اطمینان خاطر بر شیوه تعامل و ارتباط برقرار کردن او با دیگران و آغاز روابط مختلف در آینده اثر می‌گذارد. دلبستگی ایمن و عمیق زمانی ایجاد می‌شود که مادر نیازهای جسمی و روحی کودک را همواره به گرمی و در نهایت محبت برآورده کند. زمانی که فرزندتان گریه می‌کند، به سرعت او را در آغوش می‌گیرید و آرام‌اش می‌کنید. وقتی فرشته کوچکتان لبخند می‌زند یا می‌خندد، با مهربانی به روی‌اش لبخند می‌زنید. در یک کلام شما و فرزندتان یک روح‌اید در دو بدن. این هماهنگی کامل باعث می‌شود که تمام پیام‌های عاطفی فرزندتان را تشخیص دهید و بهترین واکنش را به آنها نشان دهید.

افسردگی بعد زایمان این پیوند عاطفی را خدشه‌دار می‌سازد. مادران افسرده گاهی مهربان و دلسوزاند، اما گاهی نیز واکنش نامناسبی به نیازهای فرزندشان نشان می‌دهند یا اصلاً توجهی به خواسته‌های او ندارند. مادران دچار افسردگی بعد زایمان کمتر با نوزادشان ارتباط برقرار می‌کنند، به او شیر می‌دهند، با او بازی می‌کنند یا برایش کتاب می‌خوانند. همچنین این گروه از مادران ثبات و پایداری لازم را برای مراقبت از فرزندشان ندارند. درهر حال اگر یاد بگیرید که چطور پیوند عاطفی بین خود و فرزندتان را تقویت کنید، این دلبستگی هم برای نوزادتان مفید است و هم باعث آزاد شدن اندورفین در بد‌ن‌تان می‌شود که شما را به مادری شادتر و بااعتماد به نفس تبدیل می‌کند که می‌توان به او دلگرم بود.

اگر این دلبستگی را در دوران کودکی خودتان تجربه نکرده باشید، شاید ندانید که چطور می‌توانید چنین پیوند عمیقی را با فرزندتان برقرار کنید، اما نگران نباشید، می‌توانید یاد بگیرید. مغز انسان توانایی درک این نوع ارتباط عاطفی غیرکلامی لذت بخش برای مادر و نوزاد را دارد.

از دیگران کمک بگیرید

انسان موجودی اجتماعی است. تماس اجتماعی مثبت و برخورداری از حمایت دیگران سریع‌ترین و موثرترین روش برای برطرف کردن استرس است. از دیرباز رسم بر این بوده است که اطرافیان از زنانی که به تازگی مادر شده‌اند و از نوزاد آنها، برای مدتی مراقبت کنند. اما زنان در دنیای مدرن امروز غالباً خود را تنها و بدون پشتیبان می‌بینند. به مادران جوان توصیه می‌کنیم که راهنمای زیر را برای برقراری ارتباط موثر در دنیای پرمشغله امروز مطالعه کنند.

برای روابط خود اولویت قائل شوید

اگر حس می‌کنید که افسرده و آسیب‌پذیر شده‌اید، باید بدانید که حتی اگر ترجیح می‌دهید که تنها باشید، بیشتر از هر وقت دیگری به در ارتباط بودن با دوستان و خانواده خود نیاز دارید. گوشه‌گیری فقط وضعیت را غم‌بارتر می‌کند، بنابراین برای روابط خود با عزیزان‌تان اولویت قائل شوید. اجازه دهید آنهایی که دوستتان دارند از نیازهایتان باخبر شوند و بدانند که چطور باید از شما حمایت کنند.

احساساتتان را بیان کنید

دوستان و اعضاء خانواده علاوه بر کمکی که در انجام امور روزمره به شما می‌کنند، می‌توانند سنگ صبورتان نیز باشند. تجربیات خود، اعم از خوب، بد و زشت، را با حداقل یک نفر در میان بگذارید. و ترجیحاً این دردودل را حضوری و رودررو انجام دهید. مهم نیست که با چه کسی صحبت می‌کنید، مهم این است که مخاطب‌تان گوش شنوایی داشته باشد و بدون قضاوت کردن از شما حمایت کند و به شما آرامش و اطمینان خاطر بدهد.

به گروه‌های حمایتی ملحق شوید

حتی اگر دوستان دلسوزی دارید که از شما حمایت می‌کنند، ممکن است بخواهید که با زنانی صحبت کنید که این دوران گذار را تجربه کرده‌اند و با سختی‌های مادر شدن آشنایی دارند. شنیدن نگرانی‌ها، احساسات و دلشوره‌های مادران دیگر باعث می‌شود که خود را تنها ندانید. نهادها یا گروه‌های حمایتی که مختص والدینی است که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند، مکان مناسبی برای این تبادل تجربیات و احساسات است. از مشاورتان بخواهید که گروه‌های نزدیک به محل سکونت‌تان را به شما معرفی کند.

از خودتان مراقبت کنید

یکی از بهترین کارها برای غلبه بر افسردگی بعد از زایمان یا پیشگیری از آن این است که از خودتان مراقبت کنید. هرچه بیشتر مراقب سلامت روح و جسم‌تان باشید، احساس بهتری خواهید داشت. ایجاد چند تغییر ساده در سبک زندگی تاثیر قابل توجهی بر بهبود روحیه‌تان می‌گذارد و باعث می‌شود که خود قبلی‌تان را پیدا کنید.

• برای انجام دادن کارهای خانه به خود فشار نیاورید: برای خود و فرزندتان اولویت قائل شوید. تمرکزتان را روی خود و نوزادتان بگذارید، این کار شبانه‌روزی تمام وقت‌تان را به خود اختصاص می‌دهد و احتمالاً فرصت ندارید که مانند گذشته به صورت تمام وقت به کارهای خانه برسید.
• ورزش کردن را به تدریج دوباره شروع کنید: مطالعات نشان داده است که ورزش کردن به اندازه درمان دارویی برای رفع افسردگی موثر است، بنابراین هرچه سریع‌تر تحرک و ورزش را شروع کنید، بهتر است. نیازی نیست که به خودتان فشار بیاورید، یک پیاده‌روی نیم ساعته در روز معجزه می‌کند. نرمش‌های کششی مانند تمرین‌های یوگا نیز بسیار مفیداند.
• مدیتیشن یا مراقبه را از یاد نبرید: سودمندی مدیتیشن برای رسیدن به آرامش بیشتر و کسب انرژی افزون‌تر اثبات شده است. به علاوه مدیتیشن کمک می‌کند تا از احساسات و نیازهای خود آگاه‌تر شوید.
• از خوابتان نزنید: شاید فکر کنید که 8 ساعت خواب با یک نوزاد در خانه غیرممکن است، اما کمبود خواب افسردگی را شدیدتر می‌کند. سعی کنید که با کمک گرفتن از همسر و خانواده خود فرصتی را برای چرت زدن در طول روز پیدا کنید و به اندازه کافی استراحت کنید.
• برای خودتان وقت بگذارید: در طول روز مدتی به خودتان استراحت بدهید و مدت کوتاهی از وظایف مادرانه فاصله بگیرید. مطمئن باشید که هیچ کس به شما خرده نمی‌گیرد، اگر به روش‌های کوچکی مانند نوشیدن یک فنجان چای داغ، روشن کردن شمع عطری یا ماساژ گرفتن قدری به خودتان برسید.
• غذا خوردن را فراموش نکنید: زمانی که افسرده هستید، بدن غالباً با کمبود مواد مغذی مواجه می‌شود. برنامه غذایی مادر بر خلق و خوی او و کیفیت شیرش اثر می‌گذارد، بنابراین خودتان را به وعده‌های غذایی سالم و مقوی مهمان کنید.
• در طول روز بیرون بروید: آفتاب درخشان روحیه‌تان را بهتر می‌کند، بنابراین هر روز حداقل 15 ـ 10 دقیقه زیر نور آفتاب پیاده‌روی کنید.

برای زندگی زناشویی و همسرتان وقت بگذارید

بیش از نیمی از طلاق‌ها پس از به دنیا آمدن فرزندان رخ می‌دهد. ارتباط زناشویی برای بسیاری از زنان و مردان منبع اصلی ارتباط اجتماعی و تنها محمل بروز عواطف است. اما نیازها و خواسته‌های بی‌شمار نوزاد می‌تواند بین زن و شوهر قرار بگیرد و توجه آنها را به هم کاهش دهد، مگر آن که پدر و مادر تصمیم بگیرند که برای یکدیگر نیز وقت و انرژی بگذارند تا رابطه‌شان همچنان پابرجا و صمیمانه باقی بماند.

بلاگردان نباشی

استرس شب‌های بی‌خوابی و مسئولیت‌های مراقبت از نوزاد باعث می‌شود که احساس کنید تمام سنگینی زندگی بر دوش‌تان قرار گرفته و از خستگی از پا دربیایید. ازآنجایی که نمی‌توانید ناراحتی‌هایتان را بر سر نوزاد ناتوان خالی کنید و او را مقصر بدانید، خشم و درماندگی‌تان را متوجه همسرتان می‌کنید. به جای آن که انگشت اتهام را به طرف او نشانه بگیرید، به خاطر داشته باشید که این نوزاد به هر دوی شما تعلق دارد و اگر برای مراقبت از فرزندتان با یکدیگر همکاری کنید، می‌توانید تیم قدرتمندی را تشکیل دهید که هر مشکلی را شکست می‌دهد.

خطوط ارتباطی را باز نگه دارید

شرایط پس از به دنیا آمدن فرزندتان کاملاً متحول می‌شود و در این بین انتظارات و نقش‌ها نیز تغییر می‌کند. منبع اصلی تنش و ناآرامی برای بسیاری از زوجین اضافه شدن مسئولیت‌های مراقبت از فرزند و تغییراتی است که پس از زایمان در انجام کارهای خانه به وجود می‌آید. درباره مشکلات و سختی‌ها با همسرتان حرف بزنید، و اجازه ندهید که این مشکلات در سکوت زندگی‌تان را مسموم سازد. تصور نکنید که همسرتان تمام نیازها و احساسات‌تان را ناگفته می‌داند.

برای رابطه زناشویی‌تان وقت بگذارید

حتماً زمانی را به همسرتان اختصاص بدهید تا رابطه‌تان دوباره گرم و صمیمی شود. اما برای رمانتیک یا ماجراجو بودن به خودتان فشار نیاورید، مگر آن که واقعاً چنین روحیه‌ای داشته باشید. لازم نیست که برای لذت بردن از حضور یکدیگر حتماً بیرون بروید. حتی اگر 20 ـ 15 دقیقه در آرامش کنار هم بنشینید و فقط به خودتان فکر کنید و با هم حرف بزنید، نیز متوجه می‌شوید که تاچه حد به هم نزدیک شده‌اید.

نمونه­‌ای از درمان موفق افسردگی بعد از زایمان با مشاوره

مریم 27 ساله به همراه همسر خود برای مشاوره مراجعه کرد. این زوج به تازگی صاحب فرزند شده بودند. اما مریم از هفته دوم بعد از زایمان در دریایی از اندوه فرورفته بود و حتی هر زمان که به نوزادش شیر می‌داد، گریه می‌کرد. حتی گریه کردن نوزاد یکبار آن‌قدر او را عصبانی کرده بود، که شوهرش بچه را به اتاق دیگری برده بود. مریم خجالت‌زده، مضطرب و هراسان بود. مشاور به این زوج جوان توضیح داد که بروز چنین احساساتی پس از زایمان عادی است و درباره افسردگی بعد از زایمان با آنها صحبت کرد. مشاور پس از بررسی زندگی و سابقه مشکلات به اطلاعات مهمی دست یافت، او متوجه شد که زایمان بسیار دشوار بوده و مریم در بیمارستان به شدت احساس اضطراب و تنهایی کرده است. مریم علاقه‌ای به پزشک معالج خود نداشته و این باور که مادرش از همسرش رضایت ندارد و او را برای مادر شدن آماده نمی‌بیند، آزارش می‌داده است. شوهر مریم به تازگی ارتقاء شغلی گرفته بود و نمی‌توانست چندان در کارهای خانه به او کمک کند، بنابراین مریم تیرهای تیز خشم و نفرت را به سوی او نشانه گرفته بود. صحبت کردن درباره تمام این مشکلات مثمرثمر واقع شد و مشاور با آموزش دادن مهارت‌های خودمراقبتی و حل مسئله نتوانست که وضعیت این زوج را به تدریج بهتر کند. شوهر مریم نیز موافقت کرد که ساعات کاری خود را کمتر کند تا بتواند به همسرش بیشتر کمک کند. همچنین مریم به یک گروه حمایتی مختص مادران جدید معرفی شد.