اختلال شخصیت وسواس (اختلال وسواس فکری عملی) که به زبان انگلیسی Obsessive compulsive disorder (OCD) نام دارد، نوعی اختلال شخصیت است که افراد را در هر سنی و از جنبه‌های مختلف زندگی تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال هنگامی رخ می‌دهد که فرد در چرخه وسواس و اجبار گرفتار شود. وسواس فکری، اصرار و اجبارهای ناخواسته‌ای هستند که احساسات آزاردهنده شدیدی ایجاد می‌کنند. اجبار، رفتاری است که فرد برای خلاص شدن از شر وسواس و یا کاهش پریشانی خود انجام می‌دهد. کسانی که اختلال شخصیت وسواس فکری عملی دارند، این چرخه وسواس و اجبار چنان شدید می‌شود که زمان زیادی را به خود اختصاص می‌دهد و مانع فعالیت‌های مهمی می‌شود که فرد برای آنها ارزش قائل است.
وسواس چیست؟
وسواس، افکار، تصورات و انگیزه‌هایی هستند که بارها و بارها رخ می‌دهند و خارج از کنترل شخص هستند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواس فکری عملی، نمی‌خواهند این افکار را داشته باشند اما نمی‌توانند این افکار را کنترل و مهار کنند. در اکثر موارد، افراد متوجه می‌شوند که این افکار منطقی نیستند. وسواس به طور معمول با احساسات شدید و ناراحت‌کننده‌ای مانند ترس، انزجار، شک یا احساس اینکه کارها باید به روشی درست، درست انجام شود، همراه است. وسواس باعث می‌شود که افراد نتوانند کارهای روزمره خود را در زندگیشان را انجام دهند.
در زندگی روزمره، ممکن است بسیار زیاد از کلمه وسواس استفاده کنیم و این کلمه برای ما معمولا معنای خوبی دارد. مثلا می‌گوییم:«با وسواس بیشتری درس بخوان.» یا «در کارت وسواس به خرج بده.» اما برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواس فکری عملی، وسواس کلمه‌ای آزاردهنده است چون آنها وسواس افراطی دارند که باعث می‌شود وقت زیادی را صرف یک کار کم اهمیت کنند که همین موضوع باعث اضطراب، نگرانی و مختل شدن زندگی و سایر امور فرد می‌شود.
وسواس‌های رایج در اختلال شخصیت وسواس فکری عملی
وسواس شدید نسبت به آلودگی‌ها
- وسواس نسبت به مدفوع، ادرار، خون و….
- وسواس نسبت به میکروب و ویروس
- وسواس نسبت به آلایندههای محیطی
- وسواس نسبت به پاک‌کننده‌ها و شوینده‌های خانگی
- وسواس نسبت به بیماری
افکار جنسی ناخواسته
- داشتن افکار جنسی غیرمعمول و اشتباه
- وسواس در مورد گرایش‌های جنسی
- انگیزه‌های جنسی اشتباه نسبت به دیگران (حتی نسبت به کودکان)
از دست دادن کنترل خود
- ترس از انگیزه‌هایی که باعث آسیب زدن به خود می‌شود
- ترس از انگیزه‌هایی که باعث آسیب زدن به دیگران می‌شود
- ترس از سرقت اموال دیگران
ترس از صدمه زدن یا صدمه دیدن
- ترس از اتفاق افتادن آتش‌سوزی که باعث آسیب رسیدن به خود و دیگران می‌شود
- ترس از روی زمین افتادن چیزی که باعث آسیب رسیدن به خود و دیگران می‌شود
وسواس‌های مربوط به کمال‌گرایی
- وسواس دقت در انجام کارها
- ترس از فراموش کردن موضوعی مهم
- ناتوانی در تصمیم‌گیری درباره نگه داشتن یا دور انداختن چیزی
- ترس از دست دادن افراد یا چیزهای دیگر در زندگی
وسواس برای افکار مذهبی
- نگران آزرده‌خاطر کردن خدا و مرتکب شدن گناه
- نگرانی بیش از حد برای درست یا غلط بودن کاری از لحاظ دینی و مذهبی
سایر وسواس‌ها
- نگرانی برای مبتلا شدن به بیماری سخت مثل سرطان
- داشتن افکار خرافاتی درباره اعداد شانس یا رنگ‌ها و…
اجبار چیست؟
اجبارها قسمت دوم اختلال شخصیت وسواس فکری عملی است. اجبارها، رفتارها یا افکار تکراری هستند که فرد با هدف خنثی‌سازی یا از بین بردن وسواس خود استفاده می‌کند. افراد مبتلا به این اختلال شخصیت، متوجه می‌شوند که این تنها یک راه حل موقتی است اما به دلیل اینکه راه حل بهتری به ذهن‌شان نمی‌رسد، مجبور هستند از رفتارهای اجباری استفاده کنند. برخی از رفتارهای اجباری و تکراری در طول روز، طبیعی هستند. به عنوان مثال قبل از خواب مسواک زدن دندان‌ها، پوشیدن لباس خواب و…. که هر روز انجام می‌دهیم یا در طول حمام کردن، رفتارهای تکراری انجام می‌دهیم، این موارد جزو اختلال شخصیت وسواس فکری عملی نیستند. کسی که رفتارهای کم اهمیت و غیرضروری را مدام تکرار می‌کند، این اختلال را دارد. مثلا شخص در هنگام مرتب کردن قفسه‌های کتاب اتاقش، ممکن است 2 ساعت وقت صرف کند و مدام کتاب‌ها را جابه جا کند تا همه چیز از نظر خودش منظم و مرتب شود. این رفتار، یک وسواس است که ناشی از اختلال شخصیتی است.
رفتارهای اجباری و تکرار در اختلال شخصیت وسواس فکری عملی
شستشو و تمیز کردن
- شستن بیش از حد و طولانی مدت دست‌ها به یک روش خاص و تکراری
- حمام کردن و مسواک زدن طولانی مدت
- تمیز کردن بیش از حد وسایل خانه
چک کردن مداوم
- بررسی اینکه به دیگران آسیبی نرسانید
- بررسی اینکه به خود آسیبی نرسانید
- بررسی اینکه اتفاق وحشتناکی نیفتاده باشد
- بررسی اینکه اشتباه نکرده باشید
- بررسی مداوم قسمت‌هایی از بدن برای مطمئن شدن از اینکه آن قسمت‌ها سالم هستند
تکرار کردن
- چندین بار خواندن یا نوشتن چیزی
- تکرار فعالیت های معمول مثل چند بار ایستادن و دوباره نشستن
- تکرار حرکات بدن مثل چند بار لمس کردن پاها یا چند بار چشمک زدن
اجبار و تکرارهای ذهنی
- مرور ذهنی برخی از حوادث برای جلوگیری از آسیب دیدن خود یا دیگران
- دعا کردن برای جلوگیری از آسیب دیدن خود و دیگران
سایر رفتارهای اجباری
- اجتناب از موقعیت‌هایی که وسواس شما را تحریک می‌کند
- مدام مرتب کردن چیزی تا زمانی که احساس خوبی داشته باشید
دلایل ایجاد اختلال شخصیت وسواس فکری عملی
آسیب‌های مغزی
برخی تغییرات و آسیب‌های مغزی باعث ایجاد علائم وسواس و ایجاد اختلال شخصیت وسواس فکری عملی می‌شوند.
ژنتیک
اگر در خانواده‌تان، شخص دیگری مبتلا به این اختلال شخصیت باشد، ممکن است در خانواده شما این ژن وجود داشته باشد.
الگوبرداری کودک
اگر در خانواده، شخصی دچار این اختلال باشد یا وسواس شدید داشته باشد، احتمال اینکه کودک از آن شخص الگوبرداری کند و همان رفتارهای وسواس‌گونه را در آینده انجام دهد، زیاد است.
اگر احساس می‌کنید نسبت به امور و وسایل مختلف، بیش از حد وسواس نشان می‌دهید و افکار وسواس‌گونه در ذهن خود دارید، می‌توانید برای انجام بررسی‌های بیشتر از روانشناسان بالینی همیار عشق کمک بگیرید.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به این اختلال شخصیت هستند؟
- کسانی که در اعضای خانواده خود فردی را دارند که مبتلا به این اختلال باشد.
- اگر در طول زندگی‌تان برای شما یا خانواده‌تان اتفاق آسیب‌زننده و بدی افتاده باشد، ممکن است این واقعه زمینه‌ساز اختلال شخصیت وسواس فکری عملی باشد.
- سایر مشکلات و اختلالات مانند اضطراب، افسردگی، سوءمصرف مواد مخدر و… نیز می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد این اختلال شخصیت باشند.
درمان اختلال شخصیت وسواس فکری عملی چگونه است؟
روان درمانی
در روش روان درمانی، درمانگر به شخص مبتلا به این اختلال کمک می‌کند تا رفتارهای افراطی و وسواس‌گونه خود را بشناسد و راه‌های سالم و درست مهار آن رفتارها را آموزش ببیند و بتواند آن رفتارها را کنترل کند. سپس درمانگر کمک می‌کند تا درمانجو سبک زندگی خود را به شیوه سالم‌تری ادامه بدهد.
خانواده درمانی
به توجه به اینکه زندگی و روابط شخص مبتلا به اختلال شخصیت وسواس فکری عملی مختل می‌شود و این موضوع روی خانواده و عزیزان او تاثیر می‌گذارد، بهتر است خانواده شخص به کمک درمانگر آموزش ببینند که چگونه باید به شخص مبتلا به این اختلال شخصیت کمک کنند و چگونه باید با او رفتار کنند. برای همین منظور، می‌توانید از روانشناسان خانواده همیار عشق کمک بگیرید.
دارو درمانی
روان پزشک با تجویز داروهایی به درمانجو کمک می‌کند که بتواند وسواس و اضطراب خود را کنترل کند.
گروه درمانی
در گروه درمانی، افراد مبتلا به این اختلال به همراه درمانگر با هم جلسه روان درمانی را تشکیل می‌دهند. اینکه شخص با دیگر افرادی که همان اختلال را دارند آشنا شود و با آنها معاشرت کند، یک نیروی حمایتی برای او می‌شود و همچنین شخص احساس می‌کند افرادی هستند که او را درک می‌کنند و شرایط یکسان او را دارند. بنابراین انگیزه او برای درمان نیز بیشتر خواهد شد.
چگونه با شریک عاطفی که دارای این اختلال شخصیت است، رفتار کنم؟
نحوه عکس العمل شما در برابر علائم اختلال و رفتارهای شریک عاطفی‌تان می‌تواند تأثیر زیادی در چشم‌انداز و بهبود او داشته باشد. نظرات یا انتقادات منفی می‌تواند علائم این اختلال را بدتر کند، در حالی که یک محیط آرام و حمایت‌کننده می‌تواند به بهبود و روند درمان کمک کند. در ادامه مقاله، چند توصیه برای برخورد با شخص دارای این اختلال شخصیت به شما می‌دهیم.
از سرزنش و انتقاد کردن خودداری کنید
به خاطر داشته باشید که علائم وسواس‌گونه شریک عاطفی‌تان به صورت ناخودآگاه اتفاق می‌افتد و او نمی‌تواند علائم را کنترل کند. بنابراین انتقاد و سرزنش، فقط باعث تضعیف روحیه او می‌شود.
صبور باشید
زمانی که شخص زمان زیادی را صرف کارهای کم اهمیت می‌کند، صبور باشید. از کوره در نروید. اجازه دهید خودش سعی کند کارهای خودش را انجام دهد.
ارتباط خوب و صمیمانه‌ای برقرار کنید
برقراری ارتباط خوب و صمیمی با شریک عاطفی‌تان، باعث کاهش شدت علائم او می‌شود چون عشق و محبت شما باعث می‌شود او احساس خوبی نسبت به خودش داشته باشد و روحیه بالایی داشته باشد.
از یک درمانگر کمک بگیرید
کمک گرفتن از یک روانشناس بالینی برای اینکه بدانید چگونه می‌توانید یک نیروز حمایتی برای شریک عاطفی‌تان باشید، بسیار مهم و تاثیرگذار است.
پرسش و پاسخ کوتاه