«همیشه از درون خودم رو سرزنش می‌کنم»، «همیشه به شدت از خودم انتقاد می‌کنم»، «انگار یک صدایی در سرم هست که بهم میگه باید خودم رو تنبیه کنم و باید خودم رو بابت اشتباهاتم سرزنش کنم»، «با رفتارهایی مثل کم‌خوری، پرخوری، سیگار کشیدن، خودزنی و یا حتی اقدام به خودکشی، تمایل دارم خودم رو تنبیه کنم» آیا شما نیز این طرز تفکرها را دارید؟ اگر این موارد روی شما نیز صدق می‌کند، پس احتمالا تله ذهنی تنبیه در شما فعال است و باید برای درمان آن اقدام کنید. در این مقاله به صورت کامل درباره نشانه‌های این طرحواره، علت فعال شدن آن و راهکارهای درمانی آن توضیح می‌دهیم. البته به خاطر داشته باشید که راهکارهای توضیح داده شده در مقالات، راهکارهای عمومی هستند یعنی به صورت کامل درمان نمی‌کنند. برای درمان طرحواره‌ها حتما از طرحواره درمانگر کمک بگیرید تا شرایط و ریشه طرحواره‌تان بررسی شود و سپس راهکارهای درمانی تخصصی به شما داده شود.
نشانه‌های طرحواره تنبیه
- فرد دارای این طرحواره معتقد است که اگر کسی اشتباهی انجام بدهد، باید مجازات شود و برای اشتباه خود پاسخگو باشد.
- فرد نمی‌تواند دیگران را ببخشد یا اشتباهات‌شان را فراموش کند، بلکه بیشتر مواقع از دیگران کینه به دل می‌گیرد.
- وقتی اشتباهی انجام می‌دهد، بی‌رحمانه با خودش رفتار می‌کند. مثلا ممکن است خودش را بزند.
- فرد، از خودش و دیگران به شدت انتقاد می‌کند.
- دنیا برای این افراد سیاه و سفید است، یعنی یا همه چیز خوب و عالی است و یا همه چیز افتضاح است و حد وسطی وجود ندارد.
- اگر کاری را درست انجام ندهد، در هر صورت عواقب و پیامدهای آن کار را تحمل می‌کند و خود را لایق این سختی‌ها می‌داند چون اشتباه کرده است.
- دیگران به او می‌گویند که بسیار زود دیگران را قضاوت می‌کند و به تندی انتقاد می‌کند.
تست طرحواره تنبیه
اگر به بیشتر سوالات زیر، پاسخ مثبت دادید، به این معنی است که به احتمال زیاد در شما طرحواره تنبیه فعال است و نیاز به درمان دارد.
- آیا فکر می‌کنید دیگران به خاطر اشتباهات شان باید تنبیه و مجازات شوند؟
- آیا گاهی اوقات احساس می‌کنید آدم بدی هستید که باید تنبیه شوید؟
- آیا احساس می‌کنید با مجازات کردن دیگران، می‌توانید آنها را اصلاح کنید یا عدالت را برقرار کنید؟
- آیا افراد را به دو دسته افراد خوب و بد تقسیم‌بندی می‌کنید؟
- آیا دنیا را سیاه و سفید می‌بینید؟ یعنی یا همه چیز اشتباه است و یا همه چیز عالی؟
- آیا فکر می‌کنید مجازات کردن دیگران به آنها در اصلاح رفتار کمک می‌کند؟
علت‌های فعال شدن طرحواره تنبیه
در دوران کودکی زیاد شما را تنبیه کرده‌اند
اگر در دوران کودکی، بسیار زیاد شما را تنبیه کرده باشند، باعث می‌شود شما این روند و رفتارها را الگوبرداری کنید و در بزرگسالی نیز نسبت به خودتان و دیگران انجام دهید. یعنی با اینکه در بزرگسالی، دیگر خانواده‌تان شما را تنبیه نمی‌کنند اما شما دست از این روش مخرب برنمی‌دارید و همچنان این روند را ادامه می‌دهید.
شما قربانی اتفاقاتی بودید که در خانواده‌تان می‌افتاد
افرادی که در خانواده‌های شلوغ و پرتنش بزرگ می‌شوند و اتفاقات تلخی برایشان می‌افتد، اغلب چون توانایی درک صحیح این اتفاقات را ندارند، خودشان را مقصر و قربانی این اتفاقات می‌دانند. یعنی فکر می‌کنند تقصیر خودشان است که مثلا پدر و مادر با هم دعوا می‌کنند یا تقصیر خودشان است که پدر و مادر طلاق گرفته‌اند و چون نمی‌توانند این مشکلات را حل کنند، احساس گناه و عذاب وجدان پیدا می‌کنند. بنابراین از تنبیه کردن خود در جهت تسکین دادن احساس گناه و عذاب وجدان ناشی از این اتفاقات تلخ، اشتباه می‌کنند. مثلا خودزنی می‌کنند یا ناخن‌هایشان را می‌جوند و…
تجربیات تلخ دوران کودکی، باعث رشد صدای منتقد درونی شما می‌شود
به دلیل اینکه کودک هنوز نمی‌داند که اتفاقات دقیقا به چه دلیل اتفاقات می‌افتند، فکر می‌کند همه چیز تقصیر خودش است. بنابراین کم کم شروع به انتقاد کردن از خود و سرزنش کردن خود می‌کند. به عنوان مثال فکر می‌کند که «اگه من این حرف رو نزده بودم، الآن بابا و مامان با هم دعوا نمی‌کردن»، «اگه من به دنیا نمی‌اومدم، الآن بابا و مامان اینقدر با هم مشکل نداشتن» و… این انتقادات از خود کم کم بیشتر و بیشتر می‌شود تا اینکه به طرحواره تنبیه تبدیل می‌شود.
سبک‌های مقابله‌ای طرحواره تنبیه
سبک مقابله‌ای تسلیم
همیشه خودتان یا دیگران را به خاطر چیزهای هرچند کوچک تنبیه می‌کنید و سایر نشانه‌های گفته شده درباره طرحواره تنبیه را نیز دارید.
سبک مقابله‌ای اجتناب
شما معتقد هستید که دیگران به شما به نوعی آسیب می‌رسانند. بنابراین از بودن در جمع‌ها اجتناب می‌کنید و اغلب دوست دارید تنها باشید. تمایل شما به تنها بودن ممکن است آن قدر زیاد باشد که از لحاظ شغلی، تحصیلی و رشد اجتماعی برایتان مشکلاتی را ایجاد کند.
سبک مقابله‌ای جبران افراطی
در ظاهر شما همه چیز را بسیار خوب و عالی احساس می‌کنید. در حالی که از درون، حالت پرخاشگری دارید و دوست دارید به دیگران و به خودتان آسیب بزنید یعنی تنبیه را انجام بدهید.
فرد دارای طرحواره تنبیه، ممکن است جذب چه افرادی شود؟
از آنجایی که طبق قانون طرحواره‌ها، معمولا افراد جذب کسانی می‌شوند که طرحواره‌هایشان را تشدید می‌کنند، بنابراین فرد دارای طرحواره تنبیه نیز، بیشتر احتمالا جذب افراد سرزنش‌گر و تنبیه‌کننده می‌شود. ممکن است شریک عاطفی یا همسرش به شدت از او انتقاد کند یا بابت کوچک‌ترین خطایی، او را سرزنش کند و بخواهد با رفتارهایی مثل کتک زدن، قهر کردن و سکوت کردن، او را تنبیه کند. بنابراین این رفتارها، می‌تواند طرحواره تنبیه را در فرد تشدید کند و به او خشم نسبت به خود، عذاب وجدان و احساس گناه بیشتری بدهد.
راهکارهای درمانی عموم طرحواره تنبیه
بدانید که همه انسان‌ها حق اشتباه کردن دارند
اولین مورد در درمان این طرحواره، این است که فرد این حقیقت را درک کند که همه انسان‌ها حق اشتباه کردن دارند. اشتباه کردن چیز بدی نیست و بر ضرر انسان نیست، بلکه از هر اشتباهی نیز می‌توان نکات مثبت دریافت کرد و درس‌های ارزشمندی را یاد گرفت که به فرد کمک می‌کند بعدها بیشتر از قبل پیشرفت کنید. پس اولین قدم، تغییر دادن باورهای اشتباه فرد دارای طرحواره تنبیه است. فرد دارای این طرحواره، باور دارد که اشتباه کردن عیب است و نباید به هیچ عنوان انجام شود. فرد فکر می کند که اگر اشتباهی مرتکب شود، باید خودش را تنبیه کند. البته درباره دیگران نیز به همین صورت فکر می‌کند، اما این طرز تفکر کاملا اشتباه است. بنابراین فرد باید ذهنیت و باورهای اشتباهش را تغییر داده و اصلاح کند تا بعد بتواند روی رفتارش کنترل داشته باشد و آن را اصلاح کند تا از شدت طرحواره در ذهن فرد کاسته شود.
رفتارهایی که برای تنبیه کردن خود یا دیگران از آنها استفاده می‌کنید را شناسایی کنید
فکر کنید ببینید چه رفتارهایی برای تنبیه خودتان یا دیگران انجام می‌دهید؟ در چه موقعیت‌هایی بیشتر از این رفتارها استفاده می‌کنید؟ کدام اشتباهات باعث می‌شوند بخواهید این رفتارها را انجام بدهید؟ وقتی این موارد را مشخص کردید، حالا سعی کنید در این موقعیت‌ها، دیگر از این رفتارها استفاده نکنید و رفتار مناسب‌تری را جایگزین کنید. سعی کنید در چنین موقعیت‌ها، با خودتان تکرار کنید که شما یا دیگران حق اشتباه کردن دارید و اشتباه کردن، گناه نیست و ایرادی ندارد. سپس سعی کنید رفتارهای تنبیه‌کننده را انجام ندهید.
اتفاقات گذشته‌تان را تجزیه و تحلیل کنید
اگر هنوز به خاطر اتفاقات گذشته، خودتان را مقصر می‌دانید، به صورت منطقی و واقع‌بینانه فکر کنید و ببینید که آیا واقعا شما مقصر هستید یا خیر؟ درست است که در دوران کودکی شما نمی‌توانستید به درستی اتفاقات اطراف‌تان را درک کنید و فکر می‌کردید که همه چیز تقصیر شما است، اما حالا که بزرگ شدید و بخش منطقی و تحلیل‌گر مغزتان به اندازه کافی رشد کرده است، آمادگی بررسی مجدد اتفاقات گذشته به صورت منطقی را دارید. در این مسیر می‌توانید از یک طرحواره درمانگر نیز کمک بگیرید تا اتفاقات گذشته را به درستی برایتان تجزیه و تحلیل و بازسازی کنید. وقتی خودتان را ببخشید، خودتان را دوست داشته باشید و از گذشته رها شوید، قادر خواهید بود طرحواره تنبیه را نیز غیرفعال کنید.
از طرحواره درمانگر کمک بگیرید
برای درمان تخصصی طرحواره‌ها، حتما از طرحواره درمانگر کمک بگیرید تا ابتدا نشانه‌ها و ریشه طرحواره‌تان بررسی شود و طبق آن، به شما راهکارهای لازم ارائه شود. برای این منظور می‌توانید از طرحواره درمانگران همیار عشق کمک بگیرید.
سخن پایانی
طرحواره تنبیه نیز یکی از طرحواره‌های رایج است که در آن فرد، نمی‌تواند درک کند که هر انسانی امکان این را دارد که خطا و یا اشتباه کند. فرد دارای این طرحواره، با کوچک‌ترین اشتباهی، خودش یا دیگران را به شدت سرزنش می‌کند و یا انتقاد می‌کند یا میل دارد خودش یا دیگران را مجازات کند. مجازات کردن خود، شامل رفتارهایی است که به فرد آسیب می‌زند. مثل خودزنی، خودکشی، کم‌خوری، پرخوری، سیگار کشیدن و… افرادی که طرحواره تنبیه دارند، اغلب در دوران کودکی زیاد تنبیه شدند و یا خانواده‌های پرتنشی داشتند که مجبور بودند با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کنند. این افراد، معمولا خودشان را برای به وجود آمدن مشکلات گذشته سرزنش می‌کنند و نتوانستند خودشان را ببخشند و متوجه حقیقت این اتفاقات شوند. اگر شما نیز علائم این طرحواره را دارید، حتما برای انجام بررسی‌های لازم و درمان آن، از طرحواره درمانگران همیار عشق کمک بگیرید.
پرسش و پاسخ کوتاه