افرادی که هویت و شخصیت‌شان با والدین‌شان ادغام شده است، برای خودشان هویت جداگانه ندارند، به خودشناسی نرسیده‌اند و تمام علاقه‌مندی‌ها و فعالیت‌های زندگی‌شان را براساس علاقه‌مندی‌های والدین خود تنظیم می‌کنند و انجام می‌دهند، دارای طرحواره خویشتن تحول نیافته/گرفتار هستند. اغلب این افراد به والدین‌شان اجازه دخالت کردن در زندگی‌شان را می‌دهند و خودشان نیز در زندگی پدر و مادرشان دخالت می‌کنند. در این مقاله قصد داریم به نشانه‌های این طرحواره، علت‌ها و راهکارهای درمانی آن بپردازیم.
نشانه‌های طرحواره خویشتن تحول نیافته/گرفتار
- نمی‌توانم حد و مرزهایم را با والدینم حفظ کنم.
- پدر و مادرم بیش از حد درگیر زندگی من هستند.
- من اغلب تحت تاثیر شدید وضعیت احساسی و روانی بد والدین یا شریک عاطفی‌ام قرار می‌گیرم.
- اگر والدین یا شریک عاطفی‌ام از من ناراضی باشند، من هم از خودم و یا کاری که کردم ناراضی خواهم بود.
- اگر نیازهایم با نیازهای والدین یا شریک عاطفی هم متفاوت باشد، زمان نمی‌گذارم تا نیازهای خودم را نیز برآورده کنم.
- گاهی اوقات احساس نمی‌کنم زندگی من متعلق به خودِ من است.
- احساس می‌کنم هویت شخصی ندارم و هویتم با والدین یا شریک عاطفی‌ام در هم آمیخته شده است.
- احساس می‌کنم موظفم تمام جزئیات زندگی‌ام را با پدر و مادرم در میان بگذارم.
- من اغلب وقتی در کنار پدر و مادرم هستم، احساس خفگی می‌کنم.
علت طرحواره خویشتن تحول نیافته
در دوران کودکی‌تان، پدر و مادرتان شما را بسیار زیاد به خود نزدیک نگه داشته‌اند. اجازه ندادند شما آزادی سالم را داشته باشید و بتوانید یک سری موارد را در زندگی خودتان اکتشاف کنید و خودتان آن تجربه را بدست بیاورید. از لحاظ رفتاری، احساسی و شخصیتی نیز شما را مثل خودشان تربیت کرده‌اند. اجازه نمی‌دهند زندگی جداگانه و مستقلی را داشته باشید، بلکه می‌خواهند همه چیز تحت سلطه خودشان باشد و در بزرگسالی نیز در زندگی‌تان دخالت‌های زیادی می‌کنند.
تست طرحواره خویشتن تحول نیافته/گرفتار
اگر به بیشتر سوالات زیر جواب مثبت دادید، باید بدانید که در شما این طرحواره به احتمال زیاد فعال است. پس برای رفع آن، حتما از طرحواره درمانگران همیار عشق کمک بگیرید.
- آیا برای شما سخت است که جزئیات زندگی‌تان را به والدین‌تان نگویید؟ اگر نگویید احساس گناه پیدا می‌کنید و حس می‌کنید مرتکب جرم یا خطای بزرگی شدید؟
- آیا برای انجام دادن کوچک‌ترین کارها، در جستجوی تایید والدین‌تان هستید؟
- آیا گاهی به این موضوع فکر می‌کنید که شما واقعا چه کسی هستید و هویت مستقل‌تان چیست؟
- آیا برای شما سخت است که هویت‌تان را جدا از افراد مهم زندگی‌تان توصیف و تعریف کنید؟
- آیا گاهی اوقات احساس می‌کنید که خودتان را در ارتباطات نزدیک زندگی‌تان گم و فراموش کرده‌اید؟
- آیا گاهی اوقات متوجه می‌شوید که نیازها و خواسته‌های افراد نزدیک زندگی‌تان را به نیازهای خودتان ترجیح می‌دهید؟
- آیا گاهی حس می‌کنید طرف مقابل بیش از حد در زندگی‌تان دخالت می‌کند و شما زندگی مستقل خود را ندارید؟
سبک‌های مقابله‌ای طرحواره خویشتن تحول نیافته
سبک مقابله‌ای تسلیم
شما تمام زندگی و شخصیت‌تان را به والدین یا شریک عاطفی‌تان گره زده‌اید. حتی زمانی که به راهنمایی یا مشورت احتیاج داشته باشید، فقط نزد آن شخص می‌روید.
سبک مقابله‌ای اجتناب
شما به دلیل ترس از درگیر شدن در روابط، کلا از صمیمی شدن با دیگران فرار و اجتناب می‌کنید تا گرفتار نشوید. بنابراین فرصت‌های خوب تجربه کردن عشق و احساسات دو طرفه را از دست می‌دهید.
سبک مقابله‌ای جبران افراطی
شما وانمود می‌کنید که دیگران و ارتباطات برایتان مهم نیستند. به همه نشان می‌دهید که چقدر مستقل هستید و به کسی نیازی ندارید، در حالی که احساسات و زندگی‌تان در باطن، عمیقا به دیگران گره خورده است.
این طرحواره چه تاثیری روی رابطه عاطفی فرد می‌گذارد؟
از آنجایی که افراد دارای این طرحواره، هویت مستقلی ندارند، ممکن است به دلیل وابستگی زیاد به خانواده و یا دخالت‌های خانواده، رابطه عاطفی یا زندگی مشترک‌شان را ناخواسته خراب کنند. گاهی اوقات این افراد، هویت در هم آمیخته شده‌ای را با شریک عاطفی‌شان می‌سازند و به شدت وابسته او می‌شوند. همین موضوع هم می‌تواند باعث خراب شدن رابطه شود، به علاوه اگر رابطه به جدایی ختم شود، این افراد به دلیل داشتن وابستگی شدید و هویت در هم آمیخته شده، بیشتر از سایر افراد بعد از جدایی اذیت می‌شوند تا به پذیرش جدایی برسند. بنابراین در هر صورت، این طرحواره تاثیر به شدت منفی روی رابطه عاطفی یا زندگی مشترک فرد می‌گذارد.
چگونه طرحواره خویشتن تحول نیافته را کاهش بدهم؟
به خودشناسی برسید
اولین گام برای درمان این طرحواره این است که به خودشناسی برسید، یعنی بدانید که تیپ شخصیتی‌تان چیست و به چه چیزهایی علاقه دارید و به چه چیزهایی علاقه ندارید. از کتاب، فیلم و موسیقی گرفته تا رشته تحصیلی و شغل و… علاقه‌مندی‌های شخصی‌تان را یادداشت کنید. اگر نمی‌توانید به خودشناسی برسید، حتما تست‌های شخصیت شناسی معتبر انجام دهید و یا از یک مشاور کمک بگیرید.
تفاوت‌هایی که با آدم‌های مهم زندگی‌تان دارید را شناسایی کنید
فرد دارای طرحواره خویشتن تحول نیافته/گرفتار، شباهت‌های بسیار زیادی را با دیگران احساس می‌کند و یا حس می‌کند که تمام شخصیت و زندگی‌اش طبق شخصیت آدم‌های مهم زندگی‌اش است. این موضوع باعث تشدید این طرحواره می‌شود. بنابراین برای غیرفعال کردن این طرحواره یا تله ذهنی، نیاز است که روی تفاوت‌هایتان با دیگران تمرکز بیشتری داشته باشید و این تفاوت‌ها را بیشتر گسترش بدهید. به عنوان مثال اگر تفاوت بین شما و مادرتان این است که او به رشته پزشکی علاقه دارد و شما به رشته روانشناسی، به رشته مورد علاقه خودتان بیشتر اهمیت بدهید و طبق علاقه‌مندی‌تان عمل کنید. یا اگر تفاوت بین شما و شریک عاطفی‌تان این است که شما دوست دارید در اوقات فراغت‌تان ورزش کنید اما او به کتاب خواندن علاقه دارد، علاوه بر اینکه گاهی با او کتاب می‌خوانید تا فعالیت مشترکی را انجام بدهید، روی تفاوت‌تان بیشتر تاکید کنید و حتما ورزش کنید. وقتی جنبه‌های متفاوت شخصیتی‌تان را گسترش بدهید و طبق آنها عمل کنید، هویت و شخصیت جداگانه و مستقلی را برای خودتان خواهید ساخت که به کاهش شدت این طرحواره کمک زیادی خواهد کرد.
از انجام دادن چه کارهایی لذت می‌برید؟ آنها را در یک لیست بنویسید
حتی اگر به خودشناسی نرسیده باشید نیز طبق تجربیات زندگی‌تان باید بدانید که تا به حال از انجام دادن چه کارهایی احساس لذت داشتید. طبق تجربیات‌تان و علاقه‌مندی‌هایی که به ذهن‌تان می‌رسد، یک لیست تهیه کنید و برنامه‌ریزی کنید که مجددا بیشتر از قبل به این فعالیت‌ها بپردازید. حتی اگر دیگران مثل پدر و مادرتان مخالف این فعالیت‌ها هستند، چون خودتان دوست دارید، حتما آنها را انجام بدهید و به مخالفت‌شان توجه نکنید. البته مراقب باشید فعالیت‌هایی انجام بدهید که به نفع شما است و نه به ضرر شما!
در تصویرسازی ذهنی، خودتان را متفاوت از والدین‌تان تصور کنید
هر روز یک تصویرسازی ذهنی انجام بدهید و در آن، خودتان را جدا از والدین‌تان تصور کنید. یعنی فرض کنید که شما شخصیت و هویت متفاوت و مستقل از والدین‌تان را دارید. سعی کنید تفاوت‌هایتان را در این تصویرسازی ذهنی برجسته‌تر کنید. سعی کنید گاهی در این تصویرسازی‌ها یک خاطره از دوران کودکی‌تان را به یاد بیاورید که در آن با والدین‌تان مخالف بودید اما به دلیل این طرحواره نتوانستید مخالفت‌تان را اعلام کنید. ممکن است سکوت کرده باشید یا علی رغم میل باطنی‌تان با والدین‌تان موافقت کرده باشید. این خاطره را به خاطر بیاورید و آن را مجددا بازسازی کنید منتها متفاوت‌تر از چیزی که اتفاق افتاده است. خودتان را در دوران کودکی تصور کنید که با والدین‌تان مخالف بودید و توانستید محترمانه و قاطعانه نظر مخالف‌تان را بیان کنید.
شباهت‌هایتان را نیز یادداشت کنید
علاوه بر اینکه باید روی تفاوت‌های شخصیتی‌تان کار کنید، باید شباهت‌هایتان را نیز بنویسید و به خاطر داشته باشید. هدف درمان این طرحواره این نیست که کاملا فرد متفاوتی از والدین‌تان باشید چون این موضوع امکان‌پذیر و صحیح نیست. شما به عنوان فرزند والدین‌تان، قطعا شباهت‌هایی با آنها دارید اما باید روی تفاوت‌ها و جنبه مستقل شخصیتی‌تان نیز کار کنید، در کنار اینکه شباهت‌هایتان را نیز به یاد دارید.
از طرحواره درمانگر کمک بگیرید
راهکارهای بخش قبلی مقاله، راهکارهای عمومی و کمک‌کننده هستند اما برای ریشه‌یابی و درمان طرحواره‌ها، توصیه می‌کنیم حتما از طرحواره درمانگر کمک بگیرید. طرحواره درمانگران همیار عشق در این زمینه و در زمینه سایر طرحواره‌ها، می‌توانند به شما کمک کنند.
سخن پایانی
یکی از 18 طرحواره‌ها، طرحواره یا تله ذهنی خویشتن تحول نیافته/گرفتار است. همینطور که از نام این طرحواره مشخص است، افراد دارای این طرحواره، خود واقعی‌شان را نمی‌شناسند و هویت و شخصیت در هم آمیخته شده یا گرفتار شده با والدین یا شریک عاطفی یا همسرشان دارند. این افراد شباهت‌های بسیار زیادی با افراد مهم زندگی‌شان دارند و نمی‌دانند که شخصیت و هویت مستقل‌شان چیست و واقعا چه کسی هستند؟ آنها احساس می‌کنند که بدون افراد مهم زندگی‌شان، شخصیت مستقلی ندارند. به دیگران اجازه می‌دهند در زندگی‌شان دخالت کنند و خودشان هم در زندگی افراد مهم اطراف‌شان دخالت می‌کنند. توضیح دادیم که علت و راهکارهای درمانی این طرحواره کدام هستند. برای کاهش شدت این طرحواره، علاوه بر اینکه باید شباهت‌هایی که با دیگران دارید را قبول کنید، باید روی تفاوت‌هایی که با دیگران دارید بیشتر کار کنید و هویت مستقلی را برای خودتان بسازید. رسیدن به خودشناسی و خودآگاهی در این مسیر به شما بسیار زیاد کمک می‌کند. برای درمان تخصصی و حرفه‌ای این طرحواره، توصیه می‌کنیم حتما از طرحواره درمانگران همیار عشق کمک بگیرید.
پرسش و پاسخ کوتاه