قطعا هر پدر و مادری مایل است تا جایی که می‌تواند تمام تلاشش را به کار بگیرد تا در تمام ابعاد بهترین شرایط را برای رشد فرزندش مهیا کند. در گذشته فراهم کردن رفاه نسبی و به وجود آوردن امکان تحصیل برای فرزندان در الویت والدین قرار داشت. اما امروزه با رشد روزافزون علم و ثابت شدن اهمیت جنبه‌های روانی در رشد و پرورش کودک، بیشتر از هر زمان دیگری آگاهی داشتن از رشد روانی فرزندان و شناختن روح و روان او برای والدین اهمیت دارد تا با در پیش گرفتن سبک تربیتی صحیح و اصولی به فرزندشان برای تبدیل شدن به بهترین نسخه خودش کمک کنند. در این مقاله می‌خواهیم روانشناسی کودک را به شما معرفی کنیم و ابعاد مختلف آن را برایتان شرح دهیم که نسبت به آن آگاهی بیشتری پیدا کنید.

روانشناسی کودک چیست؟

روانشناسی کودک (Child Psychology) شاخه‌ای جدی و مهم از روانشناسی است که به مطالعه جنبه‌های روانی کودک از دوران جنینی تا پایان دوران کودکی و نوجوانی می‌پردازد. قطعا بخش مهمی از این مطالعه به ارتباط والدین و سبک‌های تربیتی آن‌ها در خانواده برمی‌گردد. روانشناسی کودک رشد کودک را در جنبه‌های روانی، شناختی، هیجانی و رفتاری بررسی می‌کند. به زبان ساده‌تر روانشناسی کودک، عملکرد خودآگاه و ناخودآگاه کودک را در ارتباط با خودش، والدین و جهان اطرافش بررسی می‌کند.

چرا باید روانشناسی کودک را جدی بگیریم؟

همانطور که توضیح دادیم هر پدر و مادری دوست دارند فرزندان سالم و شاد داشته باشند. امروزه همان قدر که نقص‌های جسمی و فیزیکی می‌توانند برای پدر و مادر چالش برانگیز باشند مشکلات روانشناختی و تربیتی نیز می‌توانند آسیب‌زا باشند و به دلایلی که در ادامه مطرح می‌کنیم باید بیشتر از هر زمان دیگری در مورد مسائل روانی کودکم و شیوه تربیتی‌مان آگاهی و دانش پیدا کنیم:

شکل گیری شالوده شخصیت در دوران کودکی

شاید مهم‌ترین علتی که روانشناسی کودک را دارای اهمیت ویژه می‌کند این است که شالوده اصلی شخصیت انسان در دوران کودکی و در ارتباط با والدین شکل می‌گیرد. تقریبا تمام رویکردهای روانشناسی از روان‌کاوی و رفتارگرایی گرفته تا رویکردهای نوین‌تر در روانشناسی تاکید می‌کنند که دوران کودکی، سبک تربیتی و ارتباط دو طرفه والد و کودک شخصیت او را شکل می‌دهند. حتی اگر افرادی باشند که هیچ اعتقادی به محیط و سبک تربیتی ندارند و معتقد هستند تمام شخصیت انسان به صورت ژنتیک به ارث برده می‌شود باز هم نمی‌توانند انکار کنند محیط می‌تواند روی هر آنچه به ارث برده‌ایم اثر بگذارد! بنابراین شما به عنوان پدر و مادر باید بدانید مطالعات علمی روانشناسی حتی اثر محیط خارج از رحم روی روان جنین را تایید کرده‌اند چه برسد به سال‌ها زندگی در کنارهم با تمام چالش‌هایش!

دوران بحرانی رشد ذهنی در کودکی

دوره بحرانی در علم روانشناسی، دورانی است که سلول‌های مغز در بالاترین پتانسیل خود برای آموزش و یادگیری یا به وجود آمدن یک ویژگی خاص هستند. مثلا شما اگر نوزاد تازه متولد شده را به مدت دو سال در یک اتاق تاریک قرار دهید ممکن است هرگز نتواند بینایی داشته باشد زیرا سلول‌های بینایی در دوسال اول در دوران بحرانی خود ثرار دارند یا اگر در سال‌های اولیه، کودک هیچ کلامی نشنود ممکن است هرگز نتواند از نظر تکامل مانند یک کودک عادی شود زیرا در سه سال اول زندگی سلول‌های مغزی مربوط به تکلم و گفتار در دوران بحرانی خود هستند. آگاهی والدین از این موارد بسیار اهمیت دارد. والدین باید بدانند چه زمانی و در چه شرایطی کودکشان پذیرای آموزش و یادگیری در یک زمینه خاص است و با چه شیوه‌ای باید او را آماده این کار کنند.

بهترین فرصت پیشگیری و درمان

اگر فرزند شما با مشکلات و اختلالات روانی، ذهنی، هیجانی و رفتاری درگیر باشد بهترین و مناسب‌ترین زمان برای درمان همان دوران کودکی و پیش از مزمن شدن اوضاع است. همچنین اگر فرزند شما مستعد اختلال خاصی باشد می‌توانید  با آگاهی از این موارد در به وجود آمدن این مشکلات پیشگیری‌های لازم را بکنید. زیرا برخی اختلالات جدی روانشناسی مانند اختلالات دوقطبی، اختلالات شخصیت و … زمینه ارثی دارند.

شکل گیری چهارچوب احساسی و عاطفی دوران بزرگسالی در کودکی

شاید جالب باشد که بدانید بخش اعظمی از شیوه و عملکرد رابطه فرزندتان با همسر و حتی فرزندان خودش در آینده را رابطه شما و او در کودکی شکل می‌دهد. در واقع شما به عنوان والدین اولین موضوع عشق کودک هستید که احساسات و عواطفش را شکل می‌دهید و الگویی هستید که او شما را تا بزرگسالی با خود در ذهنش حمل می‌کند. بنابراین اگر نگران انتخاب فرزندتان در آینده، شیوه ارتباطش در اجتماع و رابطه عاطفی‌اش هستید باید از همان کودکی به فکر باشید.

بالا رفتن سواد سلامت پدر مادرهای دیگر کودکان

آگاهی و سواد سلامت والدین امروزه نسبت به گذشته بالا رفته است و اگر شما از غافله عقب بمانید ممکن است فرزندتان با چالش های بسیار جدی در مدرسه و اجتماع روبرو شود. والدین امروزه به فرزندانشان یاد می‌دهند چطور نه بگویند، چطور با زورگویی مقابله کنند، چطور از نقاط حساس و خصوصی بدنشان محافظت کنند، چطور حافظه بهتری داشته باشند چطور تمرکزشان را بالا ببرند و … . اگر شما نتوانید از این علم آگاهی داشته باشید و آن را برای فرزندتان به کار ببرید او را نسبت به همسن و سال‌هایش از نظر روانی، شناختی، اجتماعی و … عقب می‌اندازید.

روانشناسی کودک چه حوزه‌هایی را بررسی می‌کند

رشد جسمی و فیزیکی

شاید تصور کنید روانشناسی کودک دخلی به رشد فیزیکی و جسمی کودک ندارد. این تصور کاملا اشتباه است. روانشناسی کودک رشد کودک را در نقاط عطف از قبل تعیین شده بررسی می‌کند و آن را با رفتارش تطبیق می‌دهد. مثلا بررسی می‌کند آیا کودک شما به موقع شروع به راه رفتن کرده است؟ به موقع شروع به صحبت کرده است؟ به موقع می‌تواند به اشیا چنگ بزند؟ آیا سایر رفتارها و هیجاناتش هماهنگ با رشد جسمی اوست. در واقع رشد جسمی کودک راهنمای بسیار مهمی برای سنجش و تعیین رشد روانی و شناختی او نیز به شمار می‌رود به خصوص اگر در این زمینه نقصی داشته باشد. مثلا اندازه دور سر نوزاد در بدو تولد برای روانشناسان اهمیت ویژه‌ای دارد که بتوانند برخی ناتوانی‌های ذهنی را بر اساس آن تشخیص دهند.

رشد شناختی

امروزه علم روانشناسی می‌داند حتی نوزاد تازه متولد شده قادر است با محیط اطرافش ارتباط برقرار کند و شیوه پاسخ به این برقراری ارتباط از همان اوایل تولد بسیار اهمیت دارد. رشد شناختی در واقع تمام فرآیندهای فکری و یادگیری کودک را در برمی‌گیرد. در واقع حیطه رشد شناختی در روانشناسی کودک به شما کمک می‌کند آگاهی‌های لازم درباره هوش، حافظه، ادراک، زبان، تمرکز و … را  در مورد فرزندتان دریافت کنید. همچنین شیوه‌های مختلف یادگیری و آموزش را به شما معرفی می‌کند تا بر اساس آن بهترین شیوه را برای کودکتان انتخاب کنید و تفاوت‌های فردی‌اش را در نظر بگیرید.

رشد عاطفی و اجتماعی

شاید بتوان گفت مهم‌ترین جنبه‌ای از روان کودک که باید برای آن از روانشناسی کودک کمک بگیرید جنبه عاطفی و اجتماعی اوست چرا که رشد آن و اثراتی که شما به عنوان والد روی آن می‌گذارید بسیار نامحسوس و غیر مستقیم است. مثلا در موارد جسمی شما به سرعت می‌توانید مشکلات کودکتان را کشف کنید مثل کودکی که تا 4 سالگی صحبت نمی‌کند یا دیر به راه رفتن می‌رسد. یا در جنبه هوش و حافظه می‌توانید از همان اوایل کودکی حدس‌هایی درباره فرزندتان بزنید. اما آیا می‌دانستید طبق رویکرد روانکاوی یکی از مهم‌ترین دورانی که روی شخصیت فرد اثر می‌گذارد همان چندماه اول زندگی است و شیوه از شیر گرفتن کودک؟ آیا می‌دانستید سن دوسالگی و شیوه از پوشک گرفتن فرزندتان در ویژگی‌های مهمی مانند وسواس، خساست و … نقش دارد؟ روانشناسی کودک به شما کمک می‌کند در این زمینه اطلاعات بسیار مهمی کسب کنید.

روانشناس کودک کیست؟

روانشناس کودک فردی است که تحصیلات آکادمیک روانشناسی از مراکز معتبر دانشگاهی دارد و دارای حداقل مدرک کارشناسی ارشد در این زمینه است. مدارک لیسانس روانشناسی اجازه مشاوره در هیچ حوزه‌ای را ندارند. همچنین روانشناس کودک باید تجربه لازم و دوره‌های کافی برای ارتباط با کودک را گذرانده باشد. برای اطمینان از انتخاب مشاور کودک خوب موارد زیر را در نظر بگیرید:

• حتما مدارک روانشناس باید مشخص و برای شما قابل مشاهده (در سایت یا اتاق روانشناس) و استعلام باشد.
• در مورد تجربه روانشناس کودک از طریق مجموعه اطلاعات کسب کنید. مجموعه موظف است رزومه روانشناسش را برای شما توضیح دهد.
• به مراکز معتبر مراجع کنید
• اگر مشاوره آنلاین می‌گیرید حتما تمام موارد پرداخت ایمن را در سایت چک کنید

علت­‌های مراجعه والدین به مشاور کودک

والدین به دلایل مختلفی به مشاوره کودک مراجعه می­کنند. از جمله این دلایل:

• اضطراب جدایی
• ناخن جویدن فرزند
• موکندن
• پرخاشگری و آسیب به خود یا دیگران
• ترسیدن­ از عوامل یا فضاهای مختلف
• انواع مشکلات تحصیلی
• اختلالات یادگیری
• نقص توجه
• بیش فعالی
• عدم تمرکز
• انزواطلبی و گوشه نشینی
• احساس ناتوانی
• بدخوابی
• تغییر در عادت­های روزمره زندگی
• عدم تعامل کودک با همسن و سالان خودش
• بزهکاری
• و….

برای اطلاعات بیشتر در زمینه روانشناسی کودک و نوجوان مقاله مشاوره کودک و نوجوان (کی به روانشناس کودک مراجعه کنیم؟) را مطالعه کنید.