آیا تا به حال در مقاطع مختلف زندگی دچار بحران روحی و روانی شده‌اید؟ مقاطعی که آنقدر سطح استرستان بالا است که رشته امور مختلف زندگی از دستتان در می‌رود. این اتفاق برای هرکسی ممکن است بیفتد، چه افرادی که سابقه اختلالات مختلفی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و … داشته‌اند و چه افرادی که هیچ گونه سابقه اختلالی نداشته‌اند اما ناگهان فشار زندگی آنقدر بالا می‌رود که رشته اعصاب آن‌ها را از هم می‌پاشد و تبدیل به یک بحران روحی و روانی شدید می‌شود. دلیل به وجود آمدن این شرایط چیست؟ چطور می‌شود مدیریتش کرد و از آن مهم‌تر چطور می‌توان از آن پیشگیری کرد.

فروپاشی عصبی چیست؟

فروپاشی عصبی یا روانی که به آن Nervous Breakdown می‌گویند یک دوره یا مقطع خاص در زندگی فرد است که میزان استرس در آن به شدت بالا می‌رود تا حدی که فرد قادر نیست امور روزانه زندگی‌اش را به عهده بگیرد! امروزه این وضعیت اختلال به حساب نمی‌آید زیرا استرس داشتن در شرایط بحرانی طبیعی است اما این بدان معنا نیست که این وضعیت را باید به حال خود رها کرد! برعکس اگر این وضعیت مدیریت نشود و به حال خودش رها شود می‌تواند مزمن و ادامه‌دار شود.

علت به وجود آمدن فروپاشی عصبی

در ادامه مقاله علت‌های مختلف فروپاشی عصبی را بررسی می‌کنیم اما باید به این نکته تاکید کنیم که این مشکل در افراد مختلف شکل‌های متفاوتی دارد و هرکس ممکن است علت  منحصر به فردی برای تجربه چنین حالتی داشته باشد. اما به طور کلی مهم‌ترین علل به وجود آمدن این وضعیت را در زیر برایتان شرح می‌دهیم:

روبرو شدن با شرایط پیشبینی نشده

مهم‌ترین دلیل فروپاشی عصبی پیش آمدن شرایط سخت و دشواری است که فرد انتظارش را نداشته است و برایش قابل پیشبینی نبوده است که این اتفاقات خواهد افتاد. مثلا وقتی در حال آماده شدن برای عروسی است ناگهان نامزدش به او خیانت می‌کند، فردی که تمام نمرات و آزمون‌های آزمایشی‌اش بالا بوده است ناگهان یک نتیجه بسیار بد در کنکور می‌آورد، کارخانه دار موفق ورشکسته می‌شود و … تمام این موارد ممکن است برای فرد شوکه کننده باشد و او را در معرض استرس شدید قرار دهد. اما آیا تمام افراد در این شرایط چنین چیزی را تجربه می‌کنند؟ قطعا خیر! این موضوع به موارد مختلفی مانند تجربه زیسته فرد، خلق و خویش، میزان حمایت اجتماعی‌اش و … بستگی دارد.

وجود فشارهای روحی طولانی مدت گاهی فرد

گاهی فروپاشی عصبی حاصل یک فرسودگی مدت دار است. فرسودگی یک شبه اتفاق نمی‌افتد. وقتی شخص حال روحی خوبی نداشته باشد و شرایط بدش برای مدت زمان طولانی ادامه دار شود مانند فنری فشرده که هر لحظه امکان رها شدنش باشد در معرض فروپاشی قرار دارد و یک آن ناگهان این فنر رها خواهد شد و همه صبر و تحمل فرد از هم می‌پاشد. صحبت‌های شیوا از مراجعین ما را بخوانید تا بیشتر متوجه این موضوع شوید:” رضا خیلی صبور بود، همه فامیل میگفتن چطور ممکنه یه آدم با اینهمه فشار روحی و کار و گرفتاری همیشه لبخند بزنه، وقتی پدر و برادرش تصادف کردند و فوت شدند همه نگران اون بودند ولی اون مثل کوه قوی بود حتی برای آنکه من ناراحت نشم من رو دلداری می‌داد، ولی من می دونستم چقدر از درون ناراحته، کارشم واقعا سخت بود مخصوصا وقتی شیفت بود 24 ساعت نمی توسنت بخوابه داغون بود، یهو یه شب از حال رفت، دکتر گفت شوک عصبی بهش وارد شده اصلا حالش از این رو به اون رو شد یهو دیگه اون آدم سابق نشد”. حتما متوجه شدید که بروز ندادن هیجان‌های منفی در طولانی مدت فرد را مستعد فروپاشی روانی ناگهانی می‌کند.

ضربه‌های عاطفی ناگهانی

ضربه‌های عاطفی و عشقی به اندازه کافی قدرت دارند تا هر کسی را برای چند وقتی زمین‌گیر کنند. این موضوع قطعا طبیعی است و هرکس تجربه شکست عشقی و عاطفی را داشته باشد می‌داند حداقل چند روز اول حال و احوالش نرمال نیست، اما برای بعضی افراد این حال و احوال فراتر از یک غم از دست دادن است، آن‌ها چنان شوکه می‌شوند و در غم فرو می‌روند که همه ابعاد زندگی‌شان تحت تاثیر قرار می‌گیرد و نمی‌توانند خود را به قول معروف “جمع و جور” کنند.

از دست دادن‌های جدی

از دست دادن‌ها ناگهانی هم می‌توانند تنظیمات روح و روان شما را بهم بریزد! این از دست دادن تنها شامل از دست دادن عزیز و عشق نمی‌شود. از دست دادن اعتبار، مال و اموال، شغل و … هم شامل از دست دادن‌های جدی می‌شود. پس در کنار از دست دادن فرزند، پدر و مادر، همسر و دوست و آشنای نزدیک با مرگ مواردی مانند طلاق و جدایی نیز می‌تواند شامل از دست دادن شود و فرد را وارد فروپاشی عصبی کند و البته در کنارش مواردی مانند ورشکستی، از دست دادن خانه، از دست دادن مال و اموال و … هم شاملش می‌شود.

وجود مسئولیت‌های متعدد

هر مسئولیتی برای فرد یک بار استرس دارد، گاهی این استرس قابل مدیریت است و گاهی برای افراد افسرده، کمال‌گرا، مضطرب و … استرس بیشتری به همراه دارد. همچنین وقتی فرد مسئولیت‌های مختلف و خارج از توان خودش را به عهده بگیرد هر روز زیر بار فشار روانی قرار می‌‎گیرد، ذهن انسان ظرفیت مخصوص به خودش را برای پذیرفتن استرس دارد، این ظرفیت در افراد مختلف متفاوت است اما هر کس به نسبت خودش بعد از تمام شدن ظرفیتش ناگهان مانند همان فنر فشرده‌ای که توضیح دادیم رها می‌شود.

خواب و خوراک ناسالم

سبک زندگی شما در تمام ابعاد جسمی و روانی‌تان اثر جدی و مستقیم دارد. شما هر طور که زندگی کنید و از هر فرهنگی با هر اعتقادی باشید بدنتان به خواب و خوراک سالم نیاز دارد تا بتواند کارش را درست انجام دهد! بدنی که خواب و خوراک درستی نداشته باشد مانند ماشینی است که بنزین ندارد! ماشین بدون بنزین حتی اگر گران ترین و آخرین مدل بازار باشد به دردتان نخواهد خورد، بنزین نامرغوب نیز ماشین شما را به خرج می‌اندازد! اگر شما سبک زندگی سالمی نداشته باشید به زودی روح و روان و البته جسمتان به خرج خواهد افتاد! البته منظور ما از خرج تنها خرج و مخارج مالی نیست، گاهی سبک زندگی ناسالم باعث خرج شدن روزهای مفید عمرتان می‌شود.

داشتن بیماری‌های آشکار و نهان

متاسفانه اختلالات روحی و روانی به اندازه مشکلات جسمی جدی گرفته نمی‌شود. تصور کنید پا یا دستتان دچار شکستگی و خونریزی شده است، آن را رها می‌کنید؟ مسلما خیر، اگر رهایش کنید به زودی از دستش می‌دهید! متاسفانه مشکلات روانی به این اندازه درد مشخص ندارند که شما مجبور شوید سریع به دادش برسید! رها می‌شوند و مشغول خونریزی اما یک خونریزی روانی! خوب تعجبی ندارد بعد از مدتی رشته کار از دست سیستم ایمنیِ روانی شما از دست برود و دچار فروپاشی عصبی شوید! پس چک آپ روانی را به اندازه چک آپ جسمی مهم بدانید!

علائم فروپاشی عصبی

علائم فروپاشی عصبی از فردی به فرد دیگر می‌تواند کاملا متفاوت باشد. اما در زیر مهم‌ترین این علائم را برایتان آورده‌ایم.

علائم جسمی

• تپش قلب
• تعریق غیر عادی
• لرزش دست یا پا
• سردرد
• شکم درد
• مشکلات گوارشی
• گرفتگی صدا
• احساس گر گرفتگی
• …

علائم روانی

• افسردگی
• اضطراب و استرس
• گیجی
• اشکال در حافظه
• اختلال خواب
• پرخاشگری
• بی حوصله‌گی
• بهم ریختگی برنامه‌های روزانه
• …

چه باید کرد؟

پیشگیری

همیشه پیشگیری بهتر از درمان است! در زندگی هرکس ممکن است شرایط آنطور که می‌خواهیم پیش نرود، زندگی پستی و بلندی دارد و شما باید بدانید هر لحظه در کنار شادی‌هایمان ممکن است روزهای سخت هم داشته باشیم. سازمان بهداشت جهانی هم روی این موضوع تاکید دارد که رفاه روانی و سلامت روانی به معنای این نیست که شما هیچگونه مشکلی در زندگی نداشته باشد بلکه به این معناست که شما بتوانید مشکلات زندگی‌تان را مدیریت کنید و نگذارید این مشکلات تمام ابعاد زندگی شما را بهم بریزد. پس همیشه آماده مقابله مشکلات احتمالی باشید، آینده نگری برای هر فردی معنای خاص خودش را دارد و بستگی به زندگی او دارد، فردی لازم دارد پس انداز کند، فردی نیاز است تحصیل کند، فرد دیگری ممکن است لازم داشته باشد آماده تعویض شغل باشد و … شمایید که باید آماده باشید و خودتان بهتر این موضوع را می‌دانید.

مهارت آموزی

برای پیشگیری که در بالا توضیح دادیم نیاز به مهارت آموزی دارید. لازم به ذکر نیست که یادگیری مهارت در اوج بحران فایده چندانی ندارد، شما باید از قبل این مهارت‌ها را یاد بگیرید. مهارت کنترل خشم، مهارت مدیریت بحران، مهارت حل مساله، مهارت کنترل افکار منفی و … تمام این مهارت‌ها باعث می‌شود وقتی مساله‌ای برای شما پیش آمد، به جای فروپاشی عصبی مشکل را با درایت حل کنید.

بالا بردن تاب آوری

تاب آوری به زبان ساده یعنی قدرت سازگاری با شرایط بحرانی برای حل مساله و مشکل. برخی افراد می‌گویند چطور می‌شود وقتی همسرت معتاد است و کتکت می‌زند تاب آور بود و ثبر کرد؟ چطور می‌شود وقتی تحقیر می‌شوی، به تو توهین می‌شود و حق و حقوقت را می‌خورند صبر داشته باشی؟! اما منظور ما از تاب آوری، پذیرشِ شرایطی که حق و حقوقتان خورده می‌شود و سکوت در برابر ظالم نیست! برعکس، تاب آوری یعنی بتوانید خودتان و هیجاناتتان را کنترل کنید تا با شیوه اصولی حق و حقوقتان را بگیرید. تاب آوری یک مهارت مهم است و شما می‌توانید با تمرین و آگاهی از تکنیک‌هایش آن را بیاموزید و به موقع به کار بگیرید.

داشتن برنامه

همانطور که پیش‌تر گفتیم یکی از مهم‌ترین دلایل فروپاشی عصبی شرایط پیشبینی نشده است. البته که در دنیای امروز و پیچیدگی‌های مختلف آن پیشبینی صد درصدی شرایط امکان پذیر نخواهد بود اما ما می‌توانید با درایت و برنامه ریزی بخش مهمی از آن را مدیریت کنیم. به عنوان مثال وقتی شما با برنامه و اصولی درس بخوانید پبشبینی موفقیت در کنکور کار سختی نیست، یا وقتی برای اهداف شغلی‌تان برنامه کوتاه مدت و بلند مدت داشته باشید از شکست‌های احتمالی آن تا حد زیادی جلوگیری می‌کنید.

درمان در لحظه

پیشگیری‌هایی که توضیح دادیم مختص افرادی بود که هنوز دچار فروپاشی عصبی نشده‌اند اما اگر گرفتار چنین وضعیتی هستید ادامه مقاله را بخوانید:

کمک بگیرید

در چنین شرایط بحرانی هیچ چیزی به اندازه کمک گرفتن از یک مختصص برایتان واجب نیست، اگر چنین امکانی نداشتید از افرادی که به آن‌ها اعتماد دارید و می‌دانید یاری کننده شما هستند کمک بگیرید. شما وسط فروپاشی روانی هستید پس قسمت منطقی ذهنتان نمی‌تواند به اندازه کافی به شما یاری برساند، متخصص به شما کمک می‌کند بتوانید قسمت منطقی مغزتان را در این شرایط از حالت بحرانی خارج کنید و تصمیمات نادرست نگیرید.

همه چیز را باهم حل نکنید

احتمالا خیلی چیزها با یکدیگر قاطی و عذاب آور شده‌اند که شما دچار فرلوپاشی عصبی شده‌اید اما یادتان باشد نمی‌توانید و نباید آن‌ها را با یکدیگر حل کنید! حتی در شرایط عادی نیز حل کردن چندین مشکل باهم منطقی نیست چه برسد به زمانی که شما دچار فروپاشی روانی هستید و رشته کار از دستتان خارج شده است. باید پله پله و با الویت‌بندی پیش بروید تا یکی پس از دیگری مشکلاتتان را حل کنید.

بپذیرید!

یکی از روش‌هایی که افراد در مشکلات از آن استفاده می‌کنند تا روحیه خود را حفظ کنند انکار و فرار از مشکلات است. فرار از مشکلات و انکار آن‌ها یک مسکن موقت اما به شدت مخرب است! و روان فروپاشیده شده شما را بیشتر در معرض خطر قرار می‌دهد. از طرفی هرچه زودتر به حل مشکل بپردازید سریع‌تر آن را حل می‌کند، انکار آن گاهی منجر به از دست رفتن فرصت خواهد شد! پس مشکلات پیش آمده را بپذیرید، اجازه ندهید صورت مساله پاک شود تا بتوانید با چشمانی باز و آگاهانه بهترین تصمیم را در مورد شرایطتتان بگیرید.