اختلال فتیشیسم به معنای کشش و تمایل شدید جنسی به یک شیء یا قسمت‌هایی از بدن می‌باشد که به طور معمول به عنوان اندام جنسی در نظر گرفته نمی‌شوند و با فشار یا آسیب روانی زیادی همراه است. اصطلاح “فتیشیسم” از واژه فتیکو در زبان پرتغالی به معنی جاذبه وسواسی گرفته شده است. در بیشتر افرادی که ویژگی‌ها و اندام خاصی از بدن را جذاب می‌دانند، میزانی از فتیش وجود دارد و این مطلب نشان می‌دهد که فتیشیسم تا حدی یک ویژگی طبیعی رفتار جنسی در انسان محسوب می‌شود. با این حال چنانچه فتیشیسم در عملکرد عادی جنسی یا عملکرد اجتماعی شخص اختلال ایجاد کند و یا برانگیختگی و تحریک جنسی بدون شیء مورد نظر امکان‌پذیر نباشد، در این صـورت فتیشـیسم برای شـخص مشـکل‌ساز خواهـد شد.

تعریف علمی اختلال فتیشیسم یا شیء پرستی 

بر طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM)، ویژگی اصلی اختلال فتیشیسم یا شیء پرستی استفاده مکرر و یا وابستگی به اشیاء (مانند لباس زیر یا کفش‌های پاشنه بلند) و یا تـمرکز شـدید بر قسـمت‌های مختـلف بدن (در بیشتر موارد انـدام غیر جنسی مانند پاها) جهت دست‌یابی به تحریک جنسی می‌باشد. به این معنی که شخص تنها از طریق اشیاء و یا بخش‌های بدن انسان می‌تواند لذت جنسی را تجربه کند. در گذشته اختلال فتیشیسم مرتبط با اندام غیر جنسی به عنوان پارتیالیسم یا عضو خواهی در نظر گرفته می‌شده است؛ امروزه پارتیالیسم یکی از انواع اختلال فتیشیسم محسوب می‌شود.

انواع مختلف اختلال فتیش

اختلال فتیش یا شیء پرستی دارای انواع بسیار مختلفی است و شامل استفاده از اشیاء متفاوتی می‌باشد.

کفش و چکمه 

کفش و چکمه که اغلب با تمایل شدید به پا همراه هستند، معمولاً معـروف‌ترین نوع اشـیاء مورد علاقه در اختـلال فتیشـیسم یا شیء پرستی محسوب می‌شوند. در بیشتر موارد تمایل به کفش‌های پاشنه بلند در میان افراد وجود دارد؛ ولی به طور کلی تمایل به انواع مختلف کفش در بین افراد دارای این اختلال مشاهده می‌شود.

انواع جوراب و لباس 

اختلال شیء پرستی شامل تمایل به انواع جوراب زنانه نیز می‌باشد. برخی از افـراد به جوراب زنـانه ساق بلـند و برخـی دیگر به جوراب شلواری علاقه دارند. امکان دارد افراد دارای اختلال فتیش به ویژگی‌هایی مانند رنگ یا ضخامت جوراب علاقه شدید داشته باشند. به طور کلی پوشیدن جوراب‌های متفاوت به همراه استفاده از انواع لباس برای برخی از افراد نوعی فتیش محسوب می‌شود.

لباس زیر و لباس‌های رسمی زنانه 

لباس‌های ساتن و توری، لباس زیر، لباس شب، لباس‌های رسمی، دامن، شال و روسری برای بسیاری از افراد مبتلا به اختلال فتیش دارای جذابیت شدید هستند.

لباس‌های چرمی و لاستیکی

بعضی از افراد دارای اختلال فتیش، به انواع مختلف لباس‌های چرمی و لاستیکی وابستگی و تمایل شدید دارند. چنین لباس‌هایی شامل شنل‌های چرمی و یا انواع متفاوت لباس‌های نازک، تنگ و براق چرمی و لاستیکی می‌باشند.

پارتیالیسم یا عضو خواهی

یکی دیگر از انواع اختلال فتیشیسم یا شیء پرستی، پارتیالیسم یا گرایش شدید به قسمت‌های خاصی از بدن مانند سر، مو، پاها، گردن، ناخن یا سینه می‌باشد.

زیورآلات 

در برخی از مواقع شخص مبتلا به اختلال فتیش به جواهرات، زیورآلات یا لوازمی مانند دستبند، عینک، دستکش، سیگار و موارد متعدد دیگر وابستگی شدید احساس می‌کند.

ناتوانی‌های جسمی 

افراد دچار ناتوانی‌های جسمی و یا همچنین ابزار پزشکی برای بعضی از افراد دارای اختلال شیء پرستی دارای جذابیت بسیار زیادی هستند. از جمله ابزار پزشکی مورد علاقه افراد دارای اختلال فتیشیسم می‌توان عصا و یا آتل گچی را نام برد.

میز و مبلمان

یکی دیگر از انواع اختلال فتیشیسم، گرایش شدید به میز و مبلمان از جمله میز کار می‌باشد. این نوع فتیشیسم به عنوان یک اختلال روانی شناخته می‌شود و معمولاً خستگی و استرس موجود در محل کار در تحریک این گرایش مؤثر می‌باشد. مواردی از این نوع فتیشیسم در مدارس، اداره‌ها و خصوصاً در دادگاه‌ها در اثر خستگی ناشی از کار مشاهده شده است.

زنان بیشتر دارای فتیشیسم هستند یا مردان؟ 

اختلال فتیشیسم یا شیء پرستی در مردان بسیار بیشتر از زنان متداول است. در واقع راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی نشان می‌دهد که اکثر قریب به اتفاق افراد مبتلا به اختلال فتیشیسم را مردان تشکیل می‌دهند.

فتیشیسم در گروه اختلال‌های پارافیلیک قرار دارد. این نوع اختلال‌ها به گرایش جنسی شدید به هر گونه شیء یا شخص (بدون برقراری رابطه جنسی طبیعی) اشاره دارد.

دلایل بروز اختلال فوت فتیش

اختلال فوت فتیش یا پا پرستی معمولاً در زمان دوران بلوغ بروز می‌کند، ولی امکان دارد که این اختلال پیش از دوران نوجوانی نیز ایجاد شود. محققین تاکنون دلیل قطعی بروز این اختلال را تشخیص نداده‌اند.

برخی از روانشناس‌ها معتقدند که فوت فتیش در اثر تجربیات دوران کودکی ایجاد می‌شود؛ به این صورت که در اثر بروز یک تجربه، در ذهن کودک بین یک شیء و تحریک شدید جنسی ارتباط ایجاد می‌شود. بعضی دیگر از روانشناس‌ها و محققین تصور می‌کنند که تجربیات دوران پس از کودکی و نوجوانی که با خود ارضایی و بلوغ مرتبط هستند، در بروز اختلال فوت فتیش یا شیء پرستی نقش دارند.

بر طبق نظریه‌های روانشناسی، کودکی که قربانی یا شاهد یک رفتار نامناسب جنسی است امکان دارد به تقلید این رفتار جنسی در آینده گرایش پیدا کند. ممکن است چنین افرادی در آینده از برقراری رابطه جنسی طبیعی بی‌بهره بمانند و در نتیجه جهت کسب رضایت جنسی به روش‌هایی روی بیاورند که از نظر اجتماعی قابل قبول نباشد.

در ارتباط با تحقیقات انجام شده در مورد مردان، برخی از محققین تصور می‌کنند که بروز اختلال فوت فتیش می‌تواند در اثر تردید در مورد نیروی مردانگی و قدرت جنسی و یا ترس ناشی از تحقیر شدن و عدم پذیرش از جانب دیگران ایجاد شود. در نتیجه فرد به کمک شیء پرستی می‌تواند این کمبود روانی خود را جبران کند.

علائم اختلال فتیشیسم 

افراد مبتلا به اختلال فتیشیسم به طور عمده بر اشیاء خاص و یا بخش‌های از بدن تمرکز و گرایش شدید دارند. در مورد فوت فتیش، فرد به پای همسر خود و اشیاء مرتبط با پا مانند کفش یا جوراب دارای وابستگی شدید است. افراد بزرگسالی که از لحاظ جنسی فعال هستند و دارای اختلال فتیشیسم نیستند و یا بزرگسالانی که فتیش خاصی دارند ولی این مساله برای آن‌ها مشکل‌ساز نمی‌باشد، امکان دارد در برخی از مواقع توسط یک شیء به خصوص و یا بخش‌های از بدن همسر خود تحریک شوند. ولی چنین افرادی به شیء مورد نظر از لحاظ روانی وابسته نمی‌شوند. در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به اختلال فوت فتیش یا پا پرستی تنها توسط پای همسر خود و یا اشیاء مرتبط با پای او می‌توانند رابطه جنسی کامل را تجربه کنند. چنین افرادی به خاطر عدم توانایی خود در برقراری رابطه جنسی طبیعی به شدت احساس شرمساری و سرافکندگی می‌کنند. همچنین امکان دارد بدون وجود فتیش نیز فرد بتواند تا حدی از لحاظ جنسی تحریک شود. ولی در این حالت نیز با توجه به کاهش میزان تحریک جنسی، امکان دارد فرد در برقراری رابطه دچار مشکل شود.

تشخیص اختلال فتیشیسم 

عواملی که در تشخیص اختلال فتیشیسم به روان‌شناس کمک می‌کنند شامل موارد زیر می‌باشند:

شخص برای مدت حداقل شش ماه دارای رفتارها و یا فانتزی جنسی و نیاز مکرر و شدید جنسی به اشیاء (مانند لباس‌های زیر و کفش‌های زنانه) و یا وابستگی به بخش‌های از بدن می‌باشد. فانتزی‌های جنسی، نیازهای جنسی یا رفتارهای ناشی از اختلال فتیشیسم سبب ایجاد فشار روانی زیاد شده و همچنین در روابط اجتماعی و شغلی شخص اختلال ایجاد می‌کنند.

سکس‌تراپی برای درمان اختلال فتیشیسم 

در صورتی که اختلال فتیش باعث اختلال در زندگی شخص شده و یا این اختلال باعث آسیب رساندن به افراد دیگر شود، به سکس‌تراپی و مشاوره جنسی نیاز می‌باشد.

چنانچه اختلال فتیش خفیف باشد و باعث ایجاد مشکل برای شخص یا همسرش نشود، امکان دارد درمان اختلال ضروری نباشد. روانشناسان و سکس‌تراپیست‌های همیار عشق با استفاده از روش‌های مختلف از جمله واقعیت‌درمانی، درمان شناختی رفتاری، روان‌درمانی، انواع روش‌های درمان رفتاری از جمله شرطی‌سازی آزارنده، روانکاوی و مصرف دارو اختلال فتیش را درمان می‌کنند. در ادامه این روش‌های درمانی را بیشتر توضیح می‌دهیم:

درمان شناختی رفتاری 

هدف از درمان شناختی رفتاری تغییر رفتار بیمار بدون تحلیل چگونگی و علت بروز اختلال فوت فتیش می‌باشد. این روش درمانی بر این اساس عمل می‌کنـد که اخـتلال فوت فتیش یا پا پرستی در نتیجه شـرطی‌سازی یا نقـش‌پذیری ایجاد می‌شـود. درمـان شناختی رفتاری باعث تغییر گرایش‌های جنسی فرد نمی‌شود و تنها می‌تواند از بروز رفتارهای ناخواسته بیمار جلوگیری کند. در روش شرطی‌سازی آزارنده، بیمار به محض آغاز تحریک جنسی توسط فتیش مورد نظر، در معرض یک محرک ناخوشایند قرار می‌گیرد. در گذشته از شوک الکتریکی به عنوان محرک آزارنده استفاده می‌شده است. تصاویر ناخوشایند از جمله محرک‌های آزارنده متداولی هستند که امروزه توسط روانشناس‌ها استفاده می‌شود. در برخی از مواقع بوهای نامطبوع نیز به عنوان محرک آزارنده به کار برده می‌شوند.

روانکاوی 

هدف از روانکاوی، شناسایی تجربه‌ای است که باعث ایجاد فوت فتیش یا پا پرستی در شخص شده است. روانکاوی سبب می‌شود تا بیمار هم از نظر عقلانی و هم از نظر عاطفی اختلال روانی خود را ارزیابی کند. در نتیجه مشکلات روانی بیمار تا حد زیادی رفع می‌شوند.

مصرف دارو 

جهت درمان اختلال‌های فتیشیسم از جمله فوت فتیش از داروهایی استفاده می‌شود که باعث جلوگیری از تولید هورمون‌های جنسی (از همه مهم‌تر هورمون‌های تستوسترون و استروژن) می‌شود. با کاهش هورمون‌های جنسی، میل جنسی نیز در فرد کاهش پیدا می‌کند. بنابراین بیمار می‌تواند فتیش خود را کنترل کند. همچنین دارو باعث می‌شود تا بیمار اختلال فتیش خود را نادیده گرفته و بدون بروز مشکل به زندگی روزمره خود ادامه دهد. با وجود این که مصرف دارو دارای تاثیرات مثبتی در کنترل اختلال فتیشیسم می‌باشد، هنوز هیچ دارویی جهت درمان قطعی فتیش ساخته نشده است.

اختلال فتیشیسم یعنی فردی برای تحریک شدن یا ارضا شدن در رابطه جنسی نیاز به بودن یک وسیله خاص مثل کفش و یا جوراب داشته باشد و یا اینکه برای ارضا شدن به یک عضو خاص از بدن همسرش مثل پاهای او نیاز داشته باشد. فتیش انواع مختلفی دارد برای مثال فتیش داشتن به جوراب و کفش پاشنه بلند، لباس‌های چرمی یا پلاستیکی براق، زیور آلات خاص و یا اعضای بدن مثل پا، مو، ناخن و یا سینه. ریشه دقیق این اختلال مشخص نیست اما نتیجه برخی از تحقیقات و مطالعات دلیل بروز این مشکل را کودکی فرد می‌دانند. از نشانه‌های این اختلال این است که فرد بدون وجود شیء که به آن فتیش دارد یا بدون لمس عضوی که نسبت به آن فتیش دارد نمی‌تواند رابطه جنسی کاملی را تجربه کند. روانشناسان و سکس‌تراپیست‌های همیار عشق برای درمان فتیشیسم از روش‌های درمانی مختلفی از جمله روانکاوی، درمان شناختی رفتاری و دارو درمانی استفاده می‌کنند.

سؤالات رایج

خواستگارم بهم گفته فوت فتیش هست. آیا باید ردش کنم؟ 

ازدواج شما به شرط درمان ایشان صورت می‌گیرد. ابتدا باید به صورت فردی توسط روانشناس مورد بررسی و تحت درمان قرار بگیرد سپس اقدام به ازدواج کند. پس از درمان با مراجعه هر دو نفر شما به مشاور، شیوه‌های برخورد و تعامل با ایشان به شما آموخته می‌شود.

من به پا علاقه دارم. چکار باید بکنم؟ آیا به همسرم باید بگم؟

بله، البته باید بررسی کنیم که این علاقه شما به پا اختلال جنسی است یا صرفاً یک عمل برای کاهش اضطراب برای شماست. البته بهتر هست پیش از گفتن به همسرتان، با یک مشاور و سکس‌تراپ صحبت کنید و سپس با کمک او همسر را در جریان این اختلال قرار دهید.

آیا به خاطر اینکه فتیش دارم نمی‌تونم ازدواج کنم؟

ازدواج شما باید بعد از درمان این اختلال صورت بگیرد. باید ریشه‌های این اختلال را بشناسید و بعد از اینکه با پیگیری جلسات مشاوره‌تان درمان شدید، می‌توانید ازدواج خوبی داشته باشید.

آیا کودکان هم ممکن است فتیشیسم داشته باشند؟

بله، کودکان هم اگر رفتار و تمایل‌های جنسی خارج از تعادل سن نشان دهند و به صورت مکرر این روند تکرار شود، می‌توانند اختلال فتیش داشته باشند. ابتدا باید توسط روانشناسی بالینی کودکان، این موضوع بررسی شود، شدت، مدت و فراوانی رفتار پرسیده شود و در صورت تأیید علائم، درمان را آغاز کند. درمان cbt برای کودکان بسیار مؤثر است.

فتیش انحراف جنسی به حساب می‌آید؟

فتیش اختلال است نه انحراف که با برانگیختگی جنسی نسبت به اشیای مختلف ادامه پیدا می‌کند. اما در صورتی که فرد با علم به این موضوع در پی حل این اختلال نباشد و با استفاده از این اختلال به دیگران آسیب بزند، انحراف جنسی تلقی می‌شود.‌

چطور می‌توان فهمید یک نفر اختلال فتیش دارد؟ 

با توجه به این که اختلال فتیش در بسیاری از افراد در جامعه ایجاد می‌شود، تشخیص این اختلال تنها در صورت وجود فشار روانی زیاد یا اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی انجام می‌شود. در برخی از مواقع امکان دارد فرد نسبت به یک شیء یا عضوی از بدن همسر خود فتیش داشته باشد ولی با این حال در زندگی روزمره او اختلال ایجاد نشده است. در چنین مواردی طبق تشخیص روانشناس فرد دارای فتیش است ولی به اختلال فتیشیسم مبتلا نمی‌باشد.