اختلال شخصیت نمایشی (هیستریونیک) که به انگلیسی (HPD) Histrionic Personality Disorder نام دارد نوعی اختلال شخصیت است که در آن افراد تصویر ذهنی تحریف شده‌ای از خود دارند و اعتماد به نفس و احساس خودارزشمندی‌ و خودباوری‌شان، به شدت وابسته به نظر و تایید دیگران است. به همین دلیل، افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، اغلب تمایل دارند جلب توجه کنند تا از دیگران درباره خودشان و کارهایشان تایید بگیرند. اگر موفق نشوند نظر و تایید دیگران را به خود جلب کنند، به شدت ناراحت و پریشان می‌شوند. طبق تحقیقات انجام شده، میزان شیوع این اختلال بین زنان بیشتر از مردان است. اختلال شخصیت نمایشی، معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه 20 آغاز می‌شود.

دلایل ایجاد اختلال شخصیت نمایشی

همانند سایر اختلالات شخصیتی، این اختلال نیز از تعامل عوامل محیطی، خانوادگی و عوامل ژنتیکی ایجاد می‌شود.

ژنتیک

اگر در اعضای خانواده، افراد دیگری این اختلال شخصیت را داشته باشند، ممکن است در آن خانواده این اختلال شخصیتی به صورت ارثی و ژنتیکی وجود داشته باشد.

الگوبرداری کودک از رفتارهای اعضای خانواده

اگر یکی از اعضای خانواده دچار اختلال شخصیت نمایشی باشد، ممکن است کودک از رفتارهای آن شخص الگوبرداری کند و خودش نیز آن رفتارها را انجام دهد. در این صورت، این اختلال در کودک نیز ایجاد می‌شود چون کودک یاد می‌گیرد که انجام دادن رفتارهای افراطی یا نشان دادن افراطی و شدید احساسات، درست است و کم کم خودش نیز انجام می‌دهد.

محیط تربیتی کودک

ممکن است کودک برای جلب توجه والدین، رفتارهای نمایشی انجام دهد، مانند گریه زیاد و ناگهانی برای جلب توجه یا دست زدن به کتری یا قابلمه داغ برای جلب توجه و…. اگر والدین نیازهای کودک را به موقع برآورده نکنند و به هر دلیلی به او بی اعتنا باشند، کودک یاد می‌گیرد که همیشه باید رفتارهای نمایشی و گاها خطرناک را انجام دهد تا والدین به او توجه کنند، بنابراین این اختلال شخصیتی در او ایجاد می‌شود.

نشانه‌ها و علائم اختلال شخصیت نمایشی

برای تشخیص این اختلال شخصیتی، طبق DSM-5 باید حداقل 5 تا از این علائم در شخص دیده شود:

• خودمحور هستند. دائما به دنبال جلب توجه دیگران هستند.
• برای جلب توجه، بیش از حد به ظاهر جسمانی خود اهمیت می‌دهند.
• به راحتی تحت تاثیر نظرات دیگران قرار می‌گیرند.
• ممکن است در یک جمع برای جلب توجه، به صورت افراطی و به حالت نمایشی در شرایط مختلف، همسر یا دوست یا کسی که همراه‌شان است را در آغوش بگیرند یا حتی ممکن است در یک جمع برای جلب توجه، ناگهان به صورت افراطی و به حالت نمایشی بخندند یا گریه کنند.
• باور دارند که روابط‌شان با اعضای خانواده، همسر و…. بیشتر از آنچه که باید، صمیمی و نزدیک است.
• اگر دیگران نظر منفی درباره او بدهند، به شدت به هم می‌ریزد.
• مسئولیت اشتباهات‌شان را نمی‌پذیرند و اغلب دیگران را مقصر می‌دانند.
• افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی به دلیل اینکه به دنبال تازگی و هیجان هستند، ممکن است رفتارهای پرخطری را انجام بدهند.
• شخص مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، نمی‌تواند احساسات دیگران را درک کند. بنابراین نمی‌تواند با دیگران همدلی و همدردی کند زیرا دیده شدن احساس خودش برای او مهم‌تر است.
• هوش هیجانی این افراد، پایین است. هوش هیجانی یعنی شخص بتواند انگیزه‌های رفتار دیگران و خود را درک کند و بتواند از این اطلاعات در تعاملات اجتماعی خود به درستی استفاده کند.

درمان اختلال شخصیت نمایشی

افرادی که به این اختلال شخصیتی مبتلا هستند، ممکن است پیگیر درمان نباشند چون ممکن است باور داشته باشند که اصلا نیازی به درمان ندارند یا ممکن است جلسات روان درمانی را جذاب و هیجان‌انگیز ندانند. در کل، برای درمان اختلال شخصیت نمایشی، از روان درمانی و دارودرمانی استفاده می‌شود. کسانی که این اختلال شخصیت را دارند، حتی سعی می‌کنند مورد توجه درمانگر هم قرار بگیرند و معمولا درمانگر جنس مخالف خود را انتخاب می‌کنند.

روان درمانی

روان درمانی موثرترین و رایج‌ترین روش برای درمان اختلال شخصیت نمایشی است. در این روش درمانی، درمانگر سعی می‌کند ریشه و علت ایجاد اختلال شخصیت نمایشی در فرد را تشخیص دهد و سپس به درمانجو کمک می‌کند تا از رفتارهای اشتباه خود آگاه شود، پیامد رفتارهایش را بداند و آنها را اصلاح کند. همچنین درمانگر کمک می‌کند تا درمانجو به جای جلب توجه، بتواند با دیگران رابطه سازنده و خوبی را برقرار کند.

دارو درمانی

دارو درمانی به صورت غیرمستقیم به درمان اختلال شخصیت نمایشی کمک می‌کند. اگر درمانجو مبتلا به اضطراب یا افسردگی نیز باشد، روان پزشک داروهایی برای درمان و کنترل اضطراب و افسردگی تجویز خواهد کرد.

شریک عاطفی‌ام مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی است، چه کار کنم؟

زندگی یا داشتن رابطه خوب با این افراد می‌تواند آزاردهنده و طاقت‌فرسا باشد. رفتارهای این افراد، می‌تواند باعث ناراحتی یا حتی احساس شرم شما بشوند. در بعضی موارد، شما می‌توانید از این افراد دوری کنید اما اگر این شخص، همسر یا عضوی از خانواده شما باشد، دوری از او امکان‌پذیر نیست.

پذیرش و درک این فرد را تمرین کنید

افرادی که اختلال شخصیت نمایشی دارند، شرم‌آور یا اشتباه بودن رفتارهای خود را درک نمی‌کنند و رفتارهایشان را طبیعی و نرمال می‌دانند. آنها عمدا این گونه رفتار نمی‌کنند، بلکه به مرور زمان یاد گرفتند این گونه رفتار کنند. درواقع این رفتارها و جلب توجه‌ها، جزئی از شخصیت‌شان شده. حتی اگر شما بارها به او تذکر بدهید که:«دیگه این رفتار رو تکرار نکن! خیلی رفتار بدیه.» باز هم او تکرار خواهد کرد چون او متوجه زشت یا اشتباه بودن رفتار خودش نمی‌شود، بنابراین احساس بدی نسبت به رفتارش ندارد که بخواهد آن را تغییر بدهد. حتی او نمی‌داند رفتار درست در شرایط مختلف چگونه است! بنابراین به جای اینکه سعی کنید به زور طرف مقابل‌تان را اصلاح کنید و تغییر دهید، صبور باشید و درک کنید که رفتارهایش عمدی نیست. او نمی‌خواهد آبروی شما را ببرد و قصد ناراحت کردن شما را نیز ندارد.

همه چیز را تحمل نکنید

اگر شریک عاطفی‌تان کنترل احساسات و رفتارهایش را از دست می‌دهد، داد و فریاد می‌کند، به شما بی احترامی می‌کند و…. در آن شرایط با او وارد بحث و درگیری نشوید چون به نتیجه‌ای نخواهید رسید. او در آن شرایط که نمی‌تواند احساسات و رفتارهایش را کنترل کند، نمی‌تواند منطقی با شما صحبت یا رفتار کند. در آن شرایط به او بگویید:«من برای تو ارزش و احترام قائلم اما اجازه نمیدم به من توهین و بی احترامی کنی. بهتره وقتی که آرام شدی، با هم حرف بزنیم.»

به رفتارهای نمایشی‌اش توجه نکنید

اگر زمانی که شریک عاطفی‌تان رفتارهای نمایشی و اغراق‌آمیزی از خود نشان می‌دهد، به او توجه کنید، باعث می‌شود رفتارهای نمایشی در او بیشتر ریشه بدوانند و بیشتر تکرار شوند چون هدف او از انجام آن رفتارها، جلب توجه شماست و اگر شما او را به هدفش برسانید، در او این ذهنیت ایجاد می‌شود که رفتارهایش درست بوده که موفق شده توجه شما را جلب کند، بنابراین بیشتر و بیشتر تکرار خواهد کرد. اگر او رفتارهای نمایشی و افراطی از خود نشان می‌دهد، به او توجه نکنید و از رفتارهایش چشم پوشی کنید. اگر شدت رفتارهایش بیشتر شد، بگویید:«وقتی آرام شدی باهات حرف می‌زنم.» یا «وقتی تو داد و فریاد می‌کنی من نمیتونم به حرف‌هات گوش بدم. آرام حرف بزن تا متوجه حرف‌هات بشم.» یا «وقتی تونستی منطقی‌تر به این موضوع نگاه کنی، با هم حرف می‌زنیم.»

رفتارهای مطلوب شریک عاطفی‌تان را با تشویق کردن، تقویت کنید

زمانی که شریک عاطفی‌تان آرام و منطقی با شما صحبت می‌کند و سایر رفتارهای نمایشی را انجام نمی‌دهد، به او محبت و توجه کنید و بگویید:«وقتی منطقی و آرام با من حرف می‌زنی، خیلی به دلم می‌نشینی و بیشتر بهت علاقه‌مند میشم.» یا «وقتی آرام و منطقی حرف می‌زنی خیلی دوست دارم.» اگر رفتارهای مطلوب و درستش را تایید کنید و تشویقش کنید، او یاد می‌گیرد که برای جلب توجه و محبت شما و برای گرفتن تایید از شما، باید آن رفتار درست را انجام دهد.

تشویقش کنید تا به روان درمانگر مراجعه کند

به جای اینکه خودتان سعی کنید او را تغییر دهید و اصلاح کنید، بهتر است گاهی او را تشویق کنید که به روانشناس مراجعه کند تا روابطش با دیگران بهبود پیدا کنند و چالش‌ها و مشکلاتی که این اختلال شخصیتی برای او به همراه دارد را به کمک درمانگر حل کند. زمانی که خواستید او را تشویق کنید نباید به اختلالش اشاره کنید یا با لحن بدی بگویید:«تو نیاز به درمان داری.» سعی کنید از جملات مثبت استفاده کنید و نتیجه خوب مراجعه به روانشناس را به او یادآوری کنید. مثلا بگویید:«برای اینکه در برابر نظرات و انتقادات منفی دیگران بیشتر مقاوم باشی و اینقدر خودتونو اذیت نکنی، بهتره با هم به روانشناس مراجعه کنیم. من نمی‌تونم ناراحتی و پریشانی تو رو تحمل کنم.»

برچسب نزنید

هرگز به کسی که اختلال شخصیتی دارد، برچسب دیوانه یا بیمار بودن را نزنید. تحقیر و سرزنش افراد، به خصوص افرادی که اختلال شخصیت نمایشی دارند، در آنها احساسات شدید منفی مثل احساس طرد شدن و افسردگی را ایجاد خواهد کرد که همه این موارد باعث بیشتر و شدیدتر شدن علائم اختلال شخصیتی خواهند شد.