ازدواج فامیلی یکی از موضوعاتی است که اگرچه در گذشته بیشتر رواج داشته است، اما درحال حاضر نیز در برخی خانواده‌ها مطرح می‌شود. والدین بسیاری تمایل دارند فرزندنشان بجای ازدواج با فردی غریبه، با دختر یا پسری از اقوام که او را می‌شناسند، مثلا دختر عمو یا پسرعمویشان ازدواج کتد. البته این نوع ازدواج علاوه بر داشتن مزایای فراوان، خالی از مشکل هم نخواهد بود. در ازدواج فامیلی زوج با دغدغه‌ها و چالش‌های متفاوتی روبرو هستند. چرا که نقش خانواده در چنین ازدواج‌هایی بسیار پر رنگ‌تر است. در ادامه به بررسی مزایا و معایب ازدواج فامیلی و راهکارهای مواجه شدن با مشکلات این نوع ازدواج می‌پردازیم.

مزایای ازدواج فامیلی

نخستین دلیلی که جوان‌ها را به ازدواج فامیلی تشویق می‌کند، این است که هر دو خانواده کاملاً یکدیگر را می‌شناسند، از هویت و خلق و خوی یکدیگر، سطح درآمد هم و گذشته و خطاهای یکدیگر کاملاً آگاهی دارند. پایبندی به اخلاق و اصول انسانی هنوز هم برای مردم مهم است، وقتی شما یکی از بستگان خود را برای ازدواج انتخاب می‌کنید، احتمالاً زیر و بم اخلاق او را به خوبی می‌شناسید. از این گذشته سرمایه هنگفتی در خانواده‌های بزرگ وجود دارد، ازدواج خویشاوندی باعث می‌شود که سرمایه و ثروت از خانواده خارج نشود.

برای مثال در برخی از اقوام و خانواده‌ها در گذشته رایج بوده است که دختر عمو و پسرعمو، یا دختر خاله و پسرخاله را از کودکی، به اصطلاح برای هم “نشان” می‌کردند.

با این توصیف مزایای ازدواج فامیلی عمدتاً در عامل‌های اجتماعی ریشه دارد، از دیگر مزایای ازدواج فامیلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• وجود سطح بالایی از سازگاری بین زن و شوهر
• استرس در ازدواج‌های فامیلی کمتر است، به ویژه حمایت خانواده از فرزندان خود کمک می‌کند که زوج جوان کمتر با مشکلات مالی مواجه شوند.
• احتمال دوام و موفقیت ازدواج‌های خویشاوندی بیشتر است.
• پایداری روابط منجر به خلق خانواده‌ای سازگار می‌شود.
• ارزش‌های فرهنگی در چنین خانواده‌ای حفظ می‌شود و به نسل بعد انتقال داده می‌شود.

در پژوهشی که بر روی زنان متاهل در ازدواج‌های خویشاوندی انجام شد، مشخص شد که زنان در ازدواج‌های خویشاوندی نیز به اندازه دیگر زنان یا حتی بیشتر از آنان از رفاه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سلامتی برخوردار هستند.

دانشکده بیولوژی دانشگاه شیراز پژوهشی را در زمینه ارتباط بین ازدواج فامیلی و خطر طلاق در شهر شیراز انجام داد. پژوهشگران دریافتند که ازدواج خویشاوندی در برابر طلاق مانند یک مکانیسم دفاعی عمل می‌کند و حتی نتایج نشان داده است که ازدواج خویشاوندی احتمال دوام و موفقیت زندگی زناشویی را افزایش می‌دهد.

معایب ازدواج فامیلی

شکی نیست که ازدواج فامیلی مزایای متعددی دارد، اما نمی‌توان از مزایای ازدواج برون‌فامیلی و نقاط ضعف ازدواج خویشاوندی نیز صرف نظر کرد.

 از اصلی‌ترین معایب ازدواج فامیلی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

امکان ابتلای فرزندان به بیماری‌های ژنتیکی

معایب ازدواج فامیلی عمدتاً به مسائل پزشکی و سلامتی مربوط می‌شود که از تاثیرپذیری ژن‌ها در رابطه‌ی افراد دارای اجداد بیولوژیک مشابه نشأت می‌گیرد. چنانچه یکی از والدین ژن نهفته داشته باشد، این ژن معمولاً تا زمان انتقال به فرزندان اثر ناخوشایندی نخواهد داشت. اما اگر والدین نسبت نزدیکی، مانند پسر خاله و دخترخاله یا پسرعمو و دخترعمو، با هم داشته باشند، احتمال این که هم پدر و هم مادر ژن‌های نهفته‌شان را به فرزندان انتقال دهند، افزایش می‌یابد؛ در نتیجه ممکن است عارضه‌های ژنتیکی مانند نقص‌های قلبی یا ریوی یا سندرم داون (عقب ماندگی ذهنی) بروز ‌یابد.

احتمال بروز نقص‌های مادرزادی در فرزندان در ازدواج‌های فامیلی دو برابر ازدواج‌های غیرفامیلی است. البته احتمال این خطر در کل نسبتاً پایین است.

به علاوه خطر این که فرزندان ازدواج‌های فامیلی به مشکلات روانی با عامل ژنتیکی، مانند اسکیزوفرنی دچار شوند، بیشتر است. مطالعات نشان داده است که اسکیزوفرنی در فرزندانی که والدین‌شان نسبت فامیلی با هم دارند، شایع‌تر است.

با این حال بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات روانی، علاوه بر ژنتیک به شدت از عوامل محیطی مانند واکنش رفتاری به استرس، تغذیه و ورزش و تاثیر دوستان و خانواده نیز تاثیر می‌پذیرند.

یک دکتر ژنتیک درباره تضاد موجود در مزایای اجتماعی و معایب مرتبط با سلامت در ازدواج فامیلی می‌گوید:

“من یک متخصص ژنتیک هستم، همه اصول مربوط به ژنتیک را می‌دانم و با دختر عمویم ازدواج کرده‌ام. اگر از من به عنوان یک دانشمند بپرسید، توصیه می‌کنم که ازدواج فامیلی ممنوع شود. اما به عنوان فردی که در این جامعه و در این فرهنگ رشد کرده است، دیگران را به ازدواج خویشاوندی تشویق می‌کنم. واقعیت این است که ازدواج فامیلی بخشی از هویت ما است.”

امکان دخالت بیشتر خانواده‌ها در زندگی زوج

در ازدواج فامیلی افراد خانواده‌ها از ابتدا با هم صمیمی هستند و طبیعتا با ازدواج فرزندان معاشرت زیادی خواهند داشت. این امر ممکن است باعث دخالت بیشتر خانواده‌ها در تصمیم گیری‌ها و مسائل شخصی زندگی زوج شود.

اصلی‌ترین علت اختلافات خانوادگی در ازدواج‌های فامیلی این است که نقش‌های گذشته افراد نسبت به هم در خانواده عوض می‌شود. برای مثال شخصی که در گذشته نقش “خاله” را برای دختر داشته است، اکنون نقش “مادرشوهر” او را پیدا می‌کند و این امر ممکن است در روابط بین دو نفر تعارض ایجاد کند.

امکان جناح بندی و ایجاد کدورت در خانواده‌ها

دعوا و اختلافات زوج در ازدواج فامیلی نه تنها دو نفر آن‌ها، بلکه هردو خانواده و کل فامیل را تحت تاثیر قرار می‌دهد. درواقع در صورت بروز اختلافات میان دو نفر، امکان اینکه خانواده‌ها جناح بندی شوند و کدورت و کینه میان آن‌ها به وجود آید زیاد است. و درصورتی که این اختلافات به طلاق منجر شود، کل روابط خانوادگی از هم خواهد پاشید.

برعکس این موضوع نیز صادق است، یعنی اگر اختلافات و دعوایی میان دو نفر دیگر از اعضای خانواده‌ها بوجود بیاید،  این دعوا و اختلاف، خواه ناخواه به زندگی زوج وارد می‌شود و رابطه شخصی آن‌ها را نیز تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد.

احتیاط‌های لازم و پیشگیری از مشکلات

مشاوره ژنتیک و تست ژنتیک انجام دهید

همان طور که توضیح دادیم، خطر بروز مشکلات در فرزندان ازدواج‌های فامیلی به نزدیک بودن نسبت والدین، اشتراک ژن‌ها و ژنتیک خاص والدین بستگی دارد. از این نقطه نظر، ازدواج فامیلی بین بعضی خویشاوندان شالوده‌ی محکم و استواری را برای تشکیل خانواده به وجود می‌آورد و ویژگی‌های ژنتیک مثبت را تقویت می‌کند. اما این تقویت در بعضی ازدواج‌های خویشاوندی زمینه را برای ابتلا به بیماری‌های ژنتیک آماده می‌کند و احتمال بروز نقص‌های مادرزادی را افزایش می‌دهد. بنابراین افرادی که با هم فامیل هستند، باید اطلاعات خود را در زمینه بیماری‌های ژنتیک افزایش دهند تا فرزندانشان با مشکل روبرو نشوند.

مشاوره و آزمایش ژنتیک آسان‌ترین راه برای برآورد خطرات احتمالی است. مشاوره ژنتیک شامل بررسی سابقه پزشکی خانواده از سه یا چهار نسل قبل می‌شود، متخصص نژاد و قومیت را نیز در نظر می‌گیرد، چون بعضی اختلال‌ها در میان جمعیت‌های مختلف شایع‌تر است. جوانانی که قصد ازدواج فامیلی دارند، پس از کسب اطلاعات لازم می‌توانند آگاهانه و مسئولانه درباره تشکیل خانواده تصمیم بگیرند. بعضی کشورها آزمایش خون را برای نامزدها اجباری کرده‌اند تا به این ترتیب اختلال‌های ژنتیک کاهش یابد. این آزمایش‌های اجباری درصد شیوع بیماری‌هایی مانند کم‌خونی داسی شکل را کاهش داده است.

لازم نیست کل فامیل را با خبر کنید

پیشنهاد می‌شود قبل از تصمیم قطعی، موضوع را در کل خانواده بیان نکنید. درست است که فرد موردعلاقه‌تان مثلا دختر خاله یا پسرعموی شماست و آشناست. اما با این حال ممکن است پس از صحبت‌های اولیه خودتان یا خانواده‌ها به این نتیجه برسید که به عنوان همسر زوج مناسبی برای هم نخواهید بود. حتی اگر از جواب مثبت طرف مقابل مطمئن هستید، قبل از مشاوره و آزمایش ژنتیک بهتر است خبر نامزدی شما در فامیل پخش نشود. زیرا در صورت بهم خوردن نامزدی، این موضوع می‌تواند تاثیر نامناسبی بر روابط خانواده‌ها داشته باشد.

از دخالت خانواده‌ها جلوگیری کنید

برای جلوگیری از دخالت خانواده‌ها لازم است از ابتدا مرزها و حریم‌های رابطه‌تان را قاطعانه مشخص کنید. این موضوع برای زوج‌هایی که ازدواج فامیلی کرده‌اند بسیار حیاتی است. سعی کنید تا حد امکان مشکلاتتان را بین خودتان حل کنید و در هیچ شرایطی اجازه ندهید به روابط خانوادگی وارد شود.

همچنین در صورتی که اختلافی در خانواده‌ها ایجاد شد، شرایط را با همسرتان در میان بگذارید و از او برای مواجه شدن با مشکل کمک بگیرید. هرگز جبهه گیری خانودگی نکنید و بر تحکیم رابطه دو نفره‌تان تمرکز داشته باشید. سعی کنید از حاشیه‌های خانوادگی و معاشرت‌هایی که به اختلافات دامن می‌زند فاصله بگیرید.

اگر کدورت و اختلافی در خانواده‌ها ایجاد شد، همواره به خاطر داشته باشید در هر شرایطی لازم است احترام و حریم بین اعضای خانواده حفظ شود.

از مشاوره ازدواج کمک بگیرید

یکی از مشلاتی که در ازدواج فامیلی وجود دارد این است که افراد به تصور اینکه شناخت کافی از یکدیگر دارند از مشاوره قبل از ازدواج امتناع می‌کنند. در صورتیکه  قبل از هر ازدواجی طرفین باید یک ارزیابی سنجیده و همه جانبه از یکدیگر داشته باشند این مساله در ازدواج‌های فامیلی هم باید رعایت بشوند و از این قاعده مستثنی نیستند. شناختی که شما در طول زمان به عنوان مثال به دخترخاله یا پسر عمه تان کسب کرده‌اید، با شناختی که باید از او به عنوان یک همسر داشته باشید متفاوت است.

مزایای ازدواج فامیلی این است که دو طرف شناخت مناسبی از طرف مقابل و خانواده‌اش دارند، خانواده‌ها احتمالا از بسیاری جهات از جمله فرهنگی، مذهبی، اقتصادی و … هم کفو و شبیه هستند. بعد از ازدواج نیز زوج از حمایت خانوادگی قوی و پشتوانه مالی مناسبی برخوردار خواهند بود. اما در ازدواج فامیلی نسبت به ازدواج غیرفامیلی ریسک ابتلا به بیماری‌های ژنتیکی بیشتر است و احتمال دخالت خانواده‌ها و کشیده شدن اختلافات آن‌ها به زندگی زوج وجود دارد. برای اینکه ازدواج با دختر یا پسری از اقوام به موفقیت منجر شود و شأن افراد در فامیل نیز حفظ شود، بهتر است تا قبل از قطعی شدن ازدواج کل فامیل را از موضوع باخبر نکنید و حتما تست ژنتیک و مشاوره ازدواج انجام دهید.