تئوری مثلثی عشق سه مولفه‌ی اصلی صمیمیت، اشتیاق و تعهد را برای عشق در نظر می‌گیرد. افرادی که شخص دیگری را دوست دارند، این سه مولفه در رابطه‌شان به چشم می‌خورد و ترکیب‌های مختلف این سه مولفه منجر به انواع متفاوتی از عشق می‌شود.

سه مولفه‌ی عشق

این سه مولفه‌ی عشق از نظر ماهیت با یکدیگر تفاوت دارند. صمیمیت با احساس‌هایی همچون توجه، نگرانی، درک، اعتماد و نزدیکی بین دو طرف توصیف می‌شود. عشاق صمیمی دوستان خوبی هستند و هنگام نیاز از یکدیگر حمایت می‌کنند. ماهیت صمیمیت عمدتاً عاطفی است. اشتیاق با میل و هوسی قوی، آرزویی پرحرارت، نیاز به معشوق و لذت از دیدن یار و البته اضطراب یا نگرانی از فکر جدایی توصیف می‌شود. عاشقان مشتاق، تشنه‌ی حضور یکدیگرند، این اشتیاق را می‌توان به میل شدید و غیرقابل کنترل معتادان به مصرف مواد مخدر تشبیه کرد. ماهیت اشتیاق عمدتاً انگیزشی است. تعهد با شناخت از ماهیت درازمدت یا حتی پایداری همیشگی رابطه تعریف می‌شود، این که طرفین رابطه همواره، علی‌رغم سختی‌های زندگی کنار هم باقی می‌مانند و اطمینان دارند که این رابطه برای زندگی مادام‌العمر مناسب است. عشاق متعهد به یکدیگر رابطه‌ی درازمدتی را برای خود تصور می‌کنند. ماهیت تعهد عمدتاً شناختی است.

دوره‌های زمانی سه مولفه‌ی عشق

دوره‌های زمانی بروز سه مولفه‌ی عشق قدری با هم تفاوت دارد. صمیمیت معمولاً به آهستگی و به مرور زمان ایجاد می‌شود. صمیمیت در روابط موفق به تدریج بیشتر و بیشتر می‌شود، اما در روابطی که به شکست می‌انجامد، صمیمیت ابتدا افزایش می‌یابد و بعد رو به کاهش می‌گذارد. بااین حال در بسیاری از روابط بلندمدت به سختی می‌توان سطح بالایی از صمیمیت را در طول سالیان متمادی حفظ کرد. یک آزمون عالی برای سنجش میزان صمیمیت این است که ببینید آیا وقتی مشکلی در رابطه پیش می‌آید، این مشکل همسران را به یکدیگر نزدیک‌تر می‌کند یا دورتر. اشتیاق معمولاً به سرعت ایجاد می‌شود و با همان شتاب نیز رو به افول می‌گذارد. دوره‌ی زمانی بروز اشتیاق شبیه به اعتیاد است. بعد از مدتی “سرخوشی” رابطه دیگر به اندازه‌ی ترس از ترک و به پایان رسیدن رابطه قوی نخواهد بود. تعهد عموماً به آهستگی ایجاد می‌شود و در روابط موفق افزایش و در روابط ناموفق کاهش می‌یابد. بروز مشکلات در رابطه یا ورود رقیب به رابطه موجب کمرنگ شدن تعهد می‌شود.

انواع عشق

براساس تئوری مثلثی عشق ترکیب‌های مختلف صمیمیت، اشتیاق و تعهد منجر به شکل‌گیری گونه‌های مختلفی از عشق می‌شود.

• عدم وجود هیچ یک از مولفه‌ها
• فقط صمیمیت = دوستی: دوستان صمیمی این نوع عشق را تجربه می‌کنند. دوستی نوع محدودی از عشق است.
• فقط اشتیاق = عشق شیفتگی: شیفتگی همان نوع عشقی است که در عشق در نگاه اول تجربه می‌شود. شیفتگی نوع محدودی از عشق است.
• فقط تعهد = عشق پوچ: وقتی تنها چیزی که زن و شوهر را کنار هم نگه می‌دارد، علم به این موضوع باشد که باید به رابطه ادامه داد، با عشق پوچ مواجه هستیم. عشق پوچ در ابتدای ازدواج‌های سنتی و پایان عاطفی یا طلاق عاطفی ازدواج‌های شکست خورده مشاهده می‌شود.
• صمیمیت + اشتیاق = عشق رمانتیک: عشق رمانتیک را افرادی که عاشق هم شده‌اند، اما هنوز برای تعهد درازمدت آماده نیستند، تجربه می‌کنند. برای مثال دو دانشجویی که عاشق هم شده‌اند، اما درباره‌ی آینده‌ی زندگی‌شان مطمئن نیستند، نسبت به هم عشق رمانتیک دارند.
• صمیمیت + تعهد = عشق ناشی از مصاحبت یا عشق رفاقتی: این نوع عشق غالباً ظرف سالیان متمادی زندگی در کنار هم ایجاد می‌شود و زمانی که اشتیاق رو به خاموشی می‌گذارد، عشق رفاقتی جان می‌گیرد. بسیاری از روابط درازمدت و پایدار مبتنی بر عشق رفاقتی هستند.
• تعهد + اشتیاق = عشق احمقانه: این نوع عشق که در بعضی فیلم‌ها دیده می‌شود، زمانی شکل می‌گیرد که دو طرف بر مبنای اشتیاقی که به هم دارند، بدون آن که واقعاً یکدیگر را بشناسند، نسبت به هم متعهد می‌شوند. آینده‌ی خوبی برای این نوع رابطه‌ها پیش‌بینی نمی‌شود.
• صمیمیت + اشتیاق + تعهد = عشق کامل: عشق کامل همان احساسی است که همه در آرزوی آن هستند. رسیدن به عشق آرمانی دشوار است و حفظ آن دشوارتر. عشاقی که می‌خواهند به عشق کامل برسند و آن را حفظ کنند، باید روی رابطه‌شان و رشد متقابل خود کار کنند.

منشأ سه مولفه‌ی عشق

منشأ این سه مولفه داستان‌هایی است که یک نفر درباره‌ی چیستی و چگونگی عشق دارد. ده‌ها داستان عاشقانه‌ی محبوب در ایالات متحده‌ی امریکا وجود دارد. برای نمونه می‌توان به افسانه‌های پریان اشاره کرد که در آنها عشاق یکدیگر را مانند شاهزاده‌ها می‌بینند، داستان‌های جاده‌ای و مسافرتی که در آنها عشاق خود را در حال سفر در جاده‌ای می‌بینند که گاهی سنگلاخ و سرشار از حادثه می‌شود، داستان‌های کاری که عاشقان رابطه‌شان را مانند تجارت و شبیه انواع دیگر معامله می‌بینند، داستان‌های هرزه‌نگاری که در آنها عشق تا به درجه‌ای مهیج دیده می‌شود که به عشق کثیف شبیه می‌شود و داستان‌های ترسناک که در آنها یکی از طرفین دیگری را می‌ترساند.

داده‌های مربوط به تئوری مثلثی عشق

آزمون‌های تجربی که بر روی تئوری مثلثی عشق انجام شده است، یافته‌های جالب توجهی را به دست داده است. برای مثال مشخص شده است که سطوح بالاتری از صمیمیت، اشتیاق و تعهد شادی و رضایت بیشتری را در رابطه به ارمغان می‌آورد. الگوهای این سه مولفه نیز نقش مهمی در خوشبختی و رضایت طرفین دارند. همسرانی که الگوهای صمیمیت، اشتیاق و تعهد مشابهی دارند ـ مثلاً هر دو به سطح بالایی از صمیمیت نیاز دارند یا هیچ کدام به تعهد اهمیت نمی‌دهند ـ نسبت به همسرانی که الگوهای متفاوتی دارند ـ مثلاً یکی به سطح بالایی از صمیمیت نیاز دارد و دیگری اشتیاق برایش مهم‌تر است ـ از زندگی خود راضی‌تر هستند. به علاوه رابطه‌های عاشقانه‎ی مختلف ـ مانند پدر، مادر، عاشق، خواهر و بردار ـ از نظر صمیمیت، اشتیاق و تعهد الگوهای متفاوتی دارند. همچنین نتایج مطالعات حاکی از آن است که داستان‌ها نیز بر روی روابط اثر می‌گذارد. برای مثال همسرانی که داستان‌هایشان درباره‌ی عشق شباهت بیشتری به یکدیگر دارد، شادتر از همسرانی هستند که داستان‌هایشان درباره‌ی عشق با هم تفاوت دارد؛ برای مثال اگر داستان عشق هر دو طرف داستان پریان باشد، این زوج خوشبخت‌تر از همسرانی خواهند بود که داستان عشق یکی داستان پریان و داستان عشق دیگری داستان کاری است. البته این داستان‌ها، صرف نظر از هم‌خوانی داشتن داستان دو طرف، نمی‌توانند خوشبختی زوجین را به تنهایی پیش‌بینی کند، بااین حال شکی نیست که بعضی داستان‌ها، مانند داستان‌های ترسناک و هرزه‌نگاری به بدبختی می‌انجامد.