شاید برای هر پدر و مادری در آغوش گرفتن فرزندش، احساس نزدیکی او حتی وابستگی‌های فرزندش به او دلچسب و شیرین باشد و جزء تجربیاتی باشد که هرکسی آرزویش را در سر دارد. اما هرچه کودک بزرگتر می‌شود این وابستگی برای هر دو آنها دردسر ساز خواهد شد و به جایی می‌رسند که کوچکترین جدایی به کودک تنش وارد می‌کند این تنش به مادر و پدر نیز وارد می‌شود. اما چرا یک کودک وابسته می‌شود؟ این وابستگی چه ضررهایی برای خانواده و خود کودک دارد و از همه مهم‌تر چطور برطرف خواهد شد.
ویژگی‌های کودک وابسته
قبل از بررسی ویژگی‌های کودک وابسته، در نظر گرفتن این نکته بسیار ضروری است که شما باید سن کودک را مد نظر قرار دهید، سن کودک در روانشناسی به دو بخش تقسیم می‌شود کودکی اولیه از سن حدودا 3 تا 6 سالگی و کودکی میانه از سن 6 تا 12 سالگی در نظر گرفته می‌شود. قطعا نوع وابستگی در 3 سالگی بسیار متفاوت از 12 سالگی است! بنابراین وقتی می‌گوییم کودک وابسته برای انجام کارهایش به والدین وابسته است قطعا منظورمان این نیست که از یک کودک 3 ساله انتظار داشته باشید بند کفش‌هایش را ببندد! پس در هم موارد سن کودکتان را مد نظر قرار دهید. با این توضیحات برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های کودک وابسته را برایتان شرح می‌دهیم:
تاب نیاوردن جدایی
فرقی ندارد کودک شما چند ساله‌است، کودک از 3 سالگی به تدریج یاد می‌گیرد از شما فاصله بگیرید، کم کم متوجه می‌شود مادر غیب نمی‌شود بلکه ممکن است چند ساعتی نباشد و بازگردد، اگر کودک دلبستگی سالمی داشته باشد بعد از 3 سالگی به تدریج فاصله اش با مادر و پدر را بیشتر می‌کند و زندگی مستقلش را شروع می‌کند اما اگر وابسته باشد، نمی‌تواند کوچکترین جدایی را تاب بیاورد. در سنین پایین تر این تاب نیاوردن همان چسبندگی، مدام بغل والدین بودن، جدا نشدن در جمع و … است و با بزرگ تر شدن کودک رنگ و بوی بهانه گرفتن می‌گیرد. مثلا یک کودک 8 ساله بهانه می‌گیرد که دوست ندارد کلاس والیبال برود می‌خواهد خانه بماند.
بهانه گیری زمان عدم توجه به او
یکی درگر از نشانه‌های کودک وابسته این است که وقتی به او توجهی نمی‌شود شروع به بهانه گیری می‌کند، مثلا وقتی با فرد دیگری در حال صحبت هستید مداو می‌خواهد خودش صحبت کند، یا صدایش را بالا می‌برد که به او توجه کنید حتی بچه‌های کوچک‌تر دستشان را جلوی دهان پدر و مادر می‌گیرند و می‌گویند شما حرف نزنید.
چسبندگی در جمع
شاید شما هم از آن دسته از پدر و مادرها باشید که دلتان می‌خواهد در مهمانی و جمع پای صحبت دوست و آشنا باشید و چند ساعتی برای خودتان خلوت کنید اما فرزندتان این اجازه را به شما نمی‌دهد، اصرار شما برای رفتن نزد همسالنش و بازی کردن بی فایده است و محکم آغوش شما را چسبیده است یا می‌گوید شما هم باید بروید کنارش.
ناتوانی در بازی تک نفره
یکی از ویژگی‌های مهم کودکان وابسته این است که برای بازی کردن به والدین نیاز دارند و باید حتما والدین برای بازی کمکشان کنند، سرگرمی‌های تک نفره را دوست ندارند و مدام بهانه می‌گیرند که من تنهایی حوصله‌ام سر سرفته است. مادر و پدر دائم برای او سرگرمی‌های تازه تهیه می‌کنند و سعی می‌کنند او را مشتاق بازی‌های فردی کنند. اما این اسباب بازی‌ها و سرگرمی‌های رنگارنگ بی فایده است، او شما را می‌خواهد و به شما وابسته است.
انجام ندادن کارهای شخصی (به نسبت سن)
وابستگی فقط چسبیدن به شما و بهانه گیری نیست، کودکی که نتواند کارهای شخصی‌اش را انجام دهد یک کودک وابسته است. البته این کارهای شخصی را باید نسبت به سن بسنجید و همانطور که گفتیم نباید از یک کودک 3 ساله انتظار داشته باشید بند کفشش را خودش ببندد ولی می توانید به او آموزش دهید وقتی توپش زیر مبل میفتد خودش آن را بیرون بیاورد، یا کودک 8 ساله خودش می‌تواند کیف مدرسه‌اش را آماده کند! اگر کودکی برای انجام کارهای شخصی‌اش دائم از شما کمک می‌خواهد وابسته به شماست! البته این بدان معنا نیست که اصلا نباید به آنها کمک کرد اما آنها باید بتوانند از پس کارهای کوچک خودشان بر بیایند.
بدخوابی بدون حضور والدین
بدخوابی نیز یکی دیگر از نشانه‌های کودک وابسته است، این بدخوابی به علت ترس از تنهایی یا تاریکی نیست، بلکه نیاز دارند والد در کنارشان حضور داشته باشد و برای خوابیدن به آنها وابسته هستند. این وابستگی گاهی برای خانواده دردسرساز می‌شود و فضای خصوصی والدین را از بین می‌برد زیرا کودک یا اصرار دارد در اتاق آنها بخوابد یا تقاضا دارد یکی از والدین در اتاقش باشند.
دلایل وابستگی کودک به والدین
دلبستگی نا ایمن
ریشه وابستگی در اصل از دلبستگی نا امین کودک به والدینش ناشی می‌شود. دلبستگی پیوند عاطفی است که میان کودک و مراقبت کننده‌های اصلی که معمولا مادر و پدر هستند شکل می‌گیرد. اگر دلبستگی ایمن باشد وابستگی کودک به والدین سالم و بیشتر دلبستگی است نه یک وابستگی ناسالم و چسبنده! نکته مهم در ایجاد دلبستگی این است که، فرد دلبستگی تشکیل شده در کودکی‌اش را با خود به بزرگسالی و روابط عاطفی آینده‌اش می‌برد.
سبک تربیت والدین
سبک دلبستگی که در بالا توضیح دادیم در نتیجه تربیت والدین تشکیل می‌شود. والدینی که سبک تربیت مقتدر دارند، در دسترس فرزندشان هستند، عزت نفس او را حفظ می‌کنند محبتشان را بی دریغ نثار فرزند می‌کنند و در عین حال اقدار والدینی خود را حفظ می‌کنند و در خانه قانون دارند سبک دلبستگی ایمن را به فرزندشان نثار می‌کنند. اما والدین مستبد، یا والدین سهل گیری و والدینی که رفتار متناقض با فرزند دارند هرکدام به نحوی به دلبستگی کودکشان آسیب می‌زنند.
اضطراب
کودک انسان جزء موجوداتی است که بدون کمک والدین در بدو تولد قادر به مراقبت از خود نیستند. در ابتدای تولد کودک بیشتر نیازمند برطرف کردن نیازهای جسمانی و اولیه است اما هرچه بزرگتر می‌شود با رشد روانی که پیدا می‌کند با تنش‌های روانی از جمله اضطراب نیز روبرو می‌شود و این طبیعی است که برای مراقبت از خودش در برابر این اضطراب به پدر و مادر پناه بیاورد! بنابراین اگر کودک وابسته دارید حتما از ریشه اضطراب او نیز آگاه شوید. گاهی این اضطراب به دلیل خشونت خانگی، بیماری والدین، به دنیا آمدن خواهر و برادر جدید، جدایی موقت و … و خیلی موارد دیگری از این قبیل ممکن است در کودک وجود داشته باشد که او را به شما وابسته می‌کند.
ترس از دست دادن والدین
ترس از دست دادن والدین یکی از دلایل اصلی چسبندگی کودک به والدین است. این ترس از دست دادن دلایل مختلفی می‌توان داشته باشد، یکی از مهم‌ترین هایش حضور در خانه‌ای است که هر لحظه در آن تهدید به جدایی وجود دارد. صحبت‌های آرنیکای 9 ساله ما را که یکی از مراجعینمان بود و مادرش به خاطر وابستگی بیش از حدش به ما مراجعه کرده بود را بخوانید، این یک مکالمه بین درمانگر همیار عشق و آرنیکاست:
درمانگر: آرنیکا چرا صبح‌ها دوست نداری به مدرسه بری؟ می‌تونی برام بگی؟ مثلا من خودم دوست نداشتم برم مدرسه بعضی از روزها چون اتوبوسمون پنجره اش شکسته بود من خیلی سردم می‌شد ولی بلد نبودم بگم سردمه، خوب من از تو کوچولو تر بودم، کودکستانی بودم، تو الان حتما می تونی بهتر از اون موقع من بگی چرا دوست نداری؟
آرنیکا: اگه مامانم بیاد دوست دارم مدرسه رو
درمانگر: ولی مامانت نمی تونه بیاد داخل کلاس پس پیشت نیست، اما تو دوست داری تو حیاط بشینه، خوب چرا نمی تونه خونه بشینه خونه تون که خیلی هم به مدرسه نزدیک تره چرا دوست نداری خونه باشه؟
آرنیکا: می ترسم برگردم نباشه خونه، ولی تو حیاط باشه می‌بینمش از پنجره
درمانگر: تا حالا شده برگردی خونه مامانت نباشه؟
آرنیکا: نه ولی همیشه به بابام میگه بالاخره یه روز میذارم میرم، خوب منم می‌ترسم
دیدید که ترس از دست دادن والدین چقدر می‌تواند روح و روان یک کودک را بهم بریزد! در کودکانی که مفهوم بیماری و مرگ را نیز درک می‌کنند، بیماری والدین می‌تواند منجر به اضطراب از دست دادن و در نتیجه وابستگی به آنها شود.
پدر و مادر مضطرب
یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل تربیت یک کودک وابسته، والدین مضطرب هستند! والدین مضطرب به دلیل ترسشان از دنیا و اینکه مبادا آسیبی به فرزندشان وارد شود او را از زمین و زمان می‌ترسانند: ” پسرم بیرون آدم دزد هستا از من دور نشو”، خونه خالی چیزی نخوریا، معلوم نیست می شورن یا نه”، به هیچکی نباید اعتماد کنی”، “همه کلاه بردار شدن”، “مردم همه گرگ شدن” و … حتی یکی از این جملات به کودک کافی است تا او را برای روبرو شدن با دنیا به شما وابسته کند، منظورمان این نیست باید کودک را کاملا به حال خود رها کنید و هیچ آموزش خود مراقبتی به لو ندهید، تفریط هم به اندازه افراط در این زمینه خطرناک است.
الگوی وابستگی
اگر شما یا همسرتان فردی وابسته هستید کودکتان حتما وابسته خواهد شد! به همین سادگی! شما الگوی تمام قد فرزندتان هستید، تمام ویژگی‌های رفتاری شما قابل انتقال به فرزند شماست! شاید این شمایید که به او وابسته هستید و در حال آموزش رفتار وابستگی به او هستید؟!
والدین کمال گرا
والدین کمال گرا اغلب پر از باید و نباید و شرط و شروط هستند و خیلی کم پیش می‌آید که احساس رضایتشان را به فرزندشان اعلام کنند. برای آنها بین 18 و 20 دنیایی فاصله است حتی اگر این کودک خودش را از 10 به 18 رسانده باشد! وتادین کمال گرا نتیجه گرا هستند و به تلاش کودک و قدم‌های کوچک روبه پیشرفتش بهای چندانی نمی‌دهند.فرزند آنها حتی عزت نفسش در گرو تایید والدین است و وابستگی در آنها چیز عجیبی نیست!
با کودک وابسته چه باید کرد
قدم مهم اول شمایید!
دلیل وابستگی کودک شما هرچه باید رفعش باید از شما شروع شود! با توجه به توضیحات بالا متوجه شده‌اید که این سبک تربیتی و رفتاری شماست که از کودکتان یک فرد وابسته به شما ساخته است. پس روی خودتان کار کنید، تغییرات باید از سبک زندگی و تربیت شما شروع شود.
پیدا کردن ریشه
همانطور که دیدید وابستگی کودک دلایل مختلفی دارد، قبل از پیچیدن نسخه‌های از پیش تعیین شده برای کودکتان یا شروع به کار بردن تکنیک‌هایی که از این طرف و آن طرف می‌شنوید ریشه این وابستگی را در کودک خود پیدا کنید. اگر کودک به دلیل ترس از دست دادن شما وابسته شده باشد و کسی به شما توصیه کن چند روز تنهایش بگذار تا وابستگی اش کم شود آسیب زیادی به کودک وارد می‌کنید و کار را برای خودتان سخت تر می‌کنید. پس به شیوه اصولی ریشه وابستگی کودک را پیدا و بر اساس آن قدم بردارید.
پله پله پیش رفتن
انتظار نداشته باشید یک شبه کودکتان تمام مشکلات وابستگی اش را کنار بگذارد، این وابستگی یک شبه به وجود نیامده است که به همین سرعت هم از بین برود! اجازه دهید در کنار شما رفته رفته با این موضوع کنار بیاید و از نو دلبستگی ایمن و لذت بخشی را تجربه کند. نا امید نشوید و او را نیز هول نکنید!
پرسش و پاسخ کوتاه