افزایش روز فزون ابزارهای وابسته به تکنولوژی و پایین آمدن سن استفاده از آن‌ها علاوه بر فواید غیر قابل انکارش برای زندگی بشر بدون ضرر و زیان نیست. یکی از معضلات جدی استفاده از این فناوری‌ها، استفاده بیش از حد افراد به خصوص کودکان و نوجوانان از بازیهای آنلاین و کامپیوتری است که در اغلب موارد باعث شده است روی سایر جنبه‌های تحصیلی، اجتماعی و مهارتی آن‌ها اثر منفی بگذارد. آیا اعتیاد به بازیهای آنلاین و کامپیوتری به عنوان یک بیماری و اختلال به رسمیت شناخته شده است؟ این اعتیاد چه نشانه‌هایی دارد و یک والد چطور می‌تواند به فرزندش در این باره کمک کند؟ این مقاله به شما کمک می‌کند اطلاعات و راه‌کارهای مهمی در اینباره به دست آورید.
اعتیاد به بازیهای کامپیوتری چیست؟
امروزه از کلمه اعتیاد فقط برای وابستگی به موادمخدر استفاده نمی‌شود و تعاریف گسترده‌تری پیدا کرده است. اعتیاد به معنای وابستگی شدید و غیرقابل کنترل به هرچیزی است به طوری که کنار گذاشتن آن برای فرد تنش‌های روحی یا جسمی داشته باشد. بنابراین اعتیاد به بازیهای کامپیوتری و آنلاین یعنی شخص به شدت به آن وابسته شده است به طوری که روی سسایر فعالیت‌های روزانه‌اش اثر منفی گذاشته است و به راحتی نمی‌تواند دست از این بازی‌ها بکشد. سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعتیاد به بازیهای کامپیوتری را به عنوان یک بیماری امروزه به رسمیت می‌شناسد و در یازدهمین ویرایش طبقه بندی بین المللی بیماری‌ها (ICD-11) آن را به عنوان الگوی رفتاری معرفی کرده است که به علت زمان گذاشتن و وابستگی به انواع بازی دیجیتال و آنلاین در سایر زمینه‌های تحصیلی، شغلی، خانوادگی و اجتماعی باز می‌مانند. همچنین تاکید شده است برای تشخیص این بیماری، فرد باید حداقل یک سال استفاده مداوم از این بازی‌ها را تا حدی که در سایر زمینه‌های زندگی فردی ضعیف شده باشد داشته باشد.
آیا اعتیاد به بازیهای کامپیوتری اختلال روانی به حساب می آید؟
با اینکه سازمان بهداشت جهانی، اعتیاد به بازی را یک بیماری رسمی می‌داند اما در حال حاضر هنوز شواهد علمی تایید شده‌‌ای که نداریم بگوییم مثلا اگر کسی n ساعت در روز بازی کند دچار اعتیاد شده است. به همین خاطر انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) اختلال بازیهای آنلاین (Internet Gaming Disorder (IGD)) را هنوز وارد طبقه بندی اختلالات روانی نکرده است و نیازمند مطالعات بیشتری است. این به معنای جدی نبودن این مساله نیست، برعکس تحقیقات بسیار زیادی در سراسر جهان درباره این معضل مهم به خصوص روی کودکان و نوجوانان در جریان است و به نتایج مهمی نیز دست یافته‌اند و پیشبینی می‌شود در آینده بتوان این بیماری را در طبقه بندی اختلالات روانی نیز دید.
چطور تشخیص بدهم فرزندم به بازیهای آنلاین اعتیاد دارد؟
قطعا با ورود تکنولوژی به زندگی همه ما و پایین آمدن سن استفاده از گوشی در کودکان و نوجوانان اغلب آن‌ها بازیهای آنلاین و کامپیوتری را انجام می‌دهند و حتی شاید شما از میزان زمانی که برای آن صرف می‌کنند راضی نباشید اما با همه این‌ها او اعتیادی به آن نداشته باشد. پس بگذارید با هم بررسی کنیم که در چه صورتی فرزندتان به این بازی‌ها اعتیاد دارد. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، فرزندتان باید حداقل یک سال نشانه‌های زیر را داشته باشد تا بتوان گفت به بازیهای آنلاین و کامپیوتری اعتیاد دارد:
- اثر منفی روی سایر ابعاد زندگی فرد مانند تحصیل، کار، مهارت و روابط اجتماعی
- وجود اضطراب و استرس در صورت عدم دسترسی به این بازی‌ها
- افزایش زمان بازی
- استفاده از این بازی‌ها زمان بروز مشکلات به عنوان آرام بخش
- انتقادناپذیری در مقابل دیگران که به زیاده روی در بازی‌اش اشاره می‌کنند
- اختلال در خواب و خوراک به علت زمان بازی
- مشکلات جسمی مثل کمردرد، ضعیف شدن چشم‌هاريال درد در مچ دست، سر درد و …
همچنین می‌توانید برای تشخیص اعتیاد به بازیهای آنلاین از پرسش‌نامه معتبر یانگ و چانگ که در سال 2009 ساخته شده است استفاده کنید:
برای استفاده از این پرسش نامه به جواب هر سوال با توجه به جدول زیر نمره دهید و در آخر نمرات را باهم جمع کنید.
| پاسخ سوال |
به ندرت |
گاه گاهی | مکررا | اغلب | همیشه |
| نمره | 1 | 2 | 3 | 4 |
5 |
سوالات:
- زمان آنلاین بودن
- زمان در کنار اعضاي خانواده بودن
- احساس نزدیکی با دوستان آنلاین
- گسترش روابط با کاربران بازي
- سرزنش شدن به خاطر زمان صرف شده در بازي
- اختلال در عملکرد تحصیلی و شغلی به خاطر بازي
- اختلال در انجام کارهاي روزانه
- اختلال در بازده شغلی
- دروغ گویی براي پنهان کردن زمان واقعی انجام بازي
- احساس راحتی و آرامش با انجام بازي
- انتظار براي بدست آورن فرصت بازي کردن
- ترس از کسالت آور بودن زندگی بدون بازي
- ناراحت شدن در صورت ایجاد مزاحمت توسط دیگري در هنگام بازي
- کم خوابی به علت انجام بازي
- اشتغال ذهنی بسیار به بازي
- گفتن جمله «فقط چند دقیقه» الان تمام می‌کنم
- ناتوانی در کاهش زمان انجام بازي
- سعی در مخفی کردن زمان انجام بازي
- ترجیح انجام بازي به کنار دیگران بودن
- افسردگی و بدخلقی در هنگام آنلاین نبودن و احساس راحتی در هنگام آنلاین بودن
نمره فرد در اعتیاد به بازي‌هاي آنلاین از جمع نمرات کل سوال‌ها به دست می‌آید. نمره بالاتر تمایل بیشتر به بازي‌هاي آنلاین را نشان می‌دهد. نمرات بین 49-20 کاربران متوسط بازي‌هاي آنلاین را معرفی می‌کند که برخی از مواقع وقت زیادي را صرف بازي می‌کنند، اما در استفاده از بازي بر خود کنترل دارند. نمرات 79-50 افرادي را نشان می‌دهد که برخی اوقات در استفاده از بازي دچار مشکل می‌شوند. نمرات 100-80 بیانگر افرادي است که استفاده بیش از حد از بازي، مشکلات جدي در زندگی آنان ایجاد کرده است. این افراد باید تأثیر بازي را در زندگی خویش دریابند و به دنبال راهکارهایی براي رفع مشکل خود باشند. به طور کلی، نمره بالاي 53 ، نشان‌دهنده اعتیاد به بازي‌هاي آنلاین است و این افراد باید تمهیداتی را جهت کنترل میزان استفاده از بازي در خود بیاندیشند.
چرا فرزندمان به بازیهای رایانه‌ای معتاد شده است و راهکار کمک به او چیست؟
برای حل کردن هر مساله‌ای مهم‌ترین راه این است که علت را ریشه یابی کنیم. در مورد اعتیاد به بازیهای آنلاین نیز بهتر است ابتدا ریشه آن را بیابید. برخی از مهم ترین دلایل اعتیاد کودک و نوجوان به بازیهای آنلاین را همراه با راه کارش در زیر آورده‌ایم:
پر کردن اوقات فراغت
برای کودکان و نوجوانان که سرشار از انرژی و علاقه به تفریح هستند و هیچ گونه تفریحی در اختیار ندارند بازیهای آنلاین می‌تواند یک تفریح به شدت هیجان انگیز باشد.برخی از کودکان به خصوص در شهرهای کوچک با امکانات کم هیچ تفریحی ندارند و پدر و مادر هم وقت کافی برایشان نمی‌گذارند.
راه کار: شما به عنوان والد باید برای فرزندتان و تفریح او وقت بگذارید، گاهی یک دوچرخه سواری ساده در پارک نزدیک خانه شاید برای شما حوصله سر بر باشد اما کلی انرژی کودکتان را تخلیه می‌کند و می‌تواند برایش جذاب باشد. پس این موضوع را جدی بگیرید.
قهرمان پنداری
عده زیادی از کودکان و نوجوانان خود را جای قهرمان بازی‌ها تصور می‌کنند و این احساس قدرت لذت بخشی به آن‌ها می‌دهد. پیروزی در جنگ‌های مجازی، راننده خوب بودن، فوتبالیست خوب بودن و … همه را در قالب این بازی‌ها تجربه می‌کنند و این موضوع به خصوص برای کودکان و نوجوانانی که عزت نفس پایین دارند بسیار اعتیاد آور است زیرا عزت نفسی که در واقعیت از دست داده‌اند آنجا هرطور که بخواهند تجربه می‌کنند. بنابراین قهرمان سازی و خود را جای قهرمان بازی‌ها گذاشتن تا حدی طبیعی است اگر احساس می‌کنید فرزندتان عزت نفس پایینی دارد باید حتما برای درمانش قدم بردارید.
راه کار:اگر فرزندتان را تحقیر می‌کنید، اگر به اندازه کافی به او محبت نمی‌کنید، اگر شرطی دوستش دارید، اگر باورش ندارید و از توانایی‌هایش تعریف نمی‌کنید، هرچه سریع‌تر با یک مشاور کودک و نوجوان درباره ترمیم عزت نفس فرزندتان مشورت کنید. فرزند شما باید احساس کند در دنیای واقعی با ارزش است او باید بداند حتی با وجود اشتباهاتش قهرمان و عزیز پدر و مادرش است.
دوست یابی
پیدا کردن دوست و مهارت‌های ارتباطی حتی گاهی در بزرگسالان نیز چالش برانگیز است و واقعیت این است که برای اغلب کودکان و نوجوانان نیز راحت نیست. بازیهای آنلاین و گروهی این فرصت را به آن‌ها می‌دهد تا با بقیه افراد ارتباط بگیرند. برخی نوجوانان به ارتباط با افراد با سن بیشتر علاقه دارند که به راحتی در دنیای واقعی به دست نمی‌آید اما در دنیای مجازی محدودیتی ندارد و حتی می‌توانند درباره سن و سالشان صادق نباشند. بنابراین بازیهای اینترنتی به خصوص برای کودکان و نوجوانانی که در محیط‌های اجتماعی اعتماد به نفس پایینی دارند، دوستی ندارند و مهارت‌های ارتباطی‌شان ضعیف است می‌تواند لذت بخش و اعتیاد آور باشد.
راه کار: در چنین شرایی حتما سعی کنید مهارت‌های ارتباطی فرزندتان را بالا برید، اگر او از صبح تا شب در منزل است تعجبی ندارد که نتواند دوست واقعی در دنیای واقعی داشته باشد. به خصوص با توجه به آنلاین شدن مدارس در دوران کرونا این موضوع بیشتر از گذشته دارای اهمیت است. اگر ممکن است و می‌توانید او را به کلاس‌های تیمی بفرستید که بتواند با گروه همسن و سالانش در ارتباط باشد، اگر دوستانی در دنیای واقعی دارد سعی کنید ارتباطش با آن‌ها را با دعوت به منزل یا قرارهای کنترل شده حفظ کنید. نگذارید تنها ارتباطات فرزندتان فضای مجازی باشد.
فرار از مسئولیت
اگر فرزند شما هرگز هیچ مسئولیتی به جز درس خواندن نداشته است حالا که به بازیهای اینترنتی معتاد شده است انتظار نداشته باشید آن را رها کند و به وظایفی که به او می‌دهید بپردازد. مسئولیت پذیری در کودک و نوجوان یک شبه به وجود نمی آید و از همان ابتدای شروع کودکی باید فرزندتان را برای آن آماده کنید. متاسفانه برخی خانواده‌ها فقط و فقط از فرزندشان انتظار دارند درس بخوانند و آن‌ها کلی وقت اضافه دارند که آن را به بازی اختصاص می‌دهند و وقتی والدین می بینند فرزندی دارند که هیچ کاری به جز بازی ندارد شروع می کنند به او مسئولیت می دهند مثلا می گویند برو خرید کن یا به برادر کوچکت در تکالیفش کمک برسان و فرزندشان نیز برای فرار از مسئولیت به بازی پناه می‌برد چون مسئولیت پذیری تا امروز برایش تعریف نشده است!
راه کار: همان طور که گفتیم نمی توانید یک شبه او را مسئول کنید، به خصوص اگر در دوره نوجوانی باشد به واسطه شرایط خاص دوران نوجوانی ممکن است کارتان به لجاجت او بکشد و در مقابل همه درخواست‌هایتان حالت تدافعی بگیرد. سعی کنید قدم به قدم پیش روید، ابتدا مشکلات اساسی رابطه تان را حل کنید و با مسئولیت هایی که به آن علاقه دارد شروع کنید، مثلا اگر به آشپزی علاقه دارد اجازه دهید گاهی این کار را کند یا اگر به تعمیرات ماشین علاقه دارد وقتی ماشین خراب است به کمک پدرش مسئولیت آن را به او بسپارید مثلا تعمیرگاه خوب پیدا کند یا او برای تعمیرکار توضیح دهد اشکالات ماشین چیست! انتظار نداشته باشید کودکی که از صبح تا شب کاری جز بازی نداشته یک روزه یا حتی یک ماهه تبدیل به فردی با برنامه ریزی فشرده و مسئول شود، برای هر مسئولیتی که انجام می‌دهد تشویقش کنید تا رفته رفته به سمت این کار کشیده شود.
چند نکته ضروری و مهم در رابطه با اعتیاد فرزندتان به بازیهای آنلاین
سهل گیری و استفاده بی رویه ممنوع!
اجازه دهید خیلی صریح و رک به شما بگوییم، اگر کودک 9 ساله شما بدون هیچ کنترل و قانونی می‌تواند از فای مجازی، بازیهای آنلاین و اینترنت استفاده کند در آینده‌ای نه چندان دور نه تنها در این مود بلکه در هیچ مورد دیگری که نیاز به محدودیت دارد نمی‌تئانید کنترلش کنید! در تربیت فرزندان در هیچ زمینه‌ای نباید سهل گیر باشید. شما برای تهیه هر ابزار تکنولوژی در منزل باید قانون گذاری کنید، برای ساعت و نحوه استفاده اش باید برنامه ریزی کنید و روی آن قاطع باشید. اگر برنامه بچینید که روزی دو ساع بازی کند اما یک روز که حوصله ندارید و می خواهید سرش به کار خودش باشد بگویید اوکی اشکال ندارد امروز 3 ساعت بازی کن یا قتی او غر می‌زند و بهانه می‌گیرد چون بهانه اش را از او بگیرید کوتاه بیایید او یاد می گیرد که می تواند قوانین خانه را با غر زدن و حتی پرخاشگری تغییر دهد. برای نحوه قانون گذاری ادامه مقاله را بخوانید.
قاطع باشید نه مستبد
برخی خانواده‌ها قاطعیت را با زورگویی، تنبیه و تهدید اشتباه می‌گیرند! قاطعیت یعنی من پای قوانینی که وضع کردم می‌مانم اما به هیچ عنوان محبتم را از تو دریغ نمی کنم! اگر قرار باشد او را محدود کنید برای بازی و اط طرفی با او سرسنگین باشید، تحقیرش کنید و به خاطر پرخاشگری هایش با او قهر باشید کمکی به او و خودتان نکرده‌اید. اگر دست به داد و بیداد زد جوابش را با داد و یداد ندهید، پای قانون خانه بمانید و با محبت بگویید “وقتی آروم شدی حرف می زنیم می دونی که دوست دارم و ناراحتم از ناراحتیت ولی ما قبلا توافق کردیم و تو هم انقدر بزرگ شدی که پای توافقت بمونی عزیز دلم”.
رهایش نکنید
اگر فرزندتان معتاد به بازیهای رایانه ای است به هیچ عنوان رهایش نکنید و نگویید من دیگر کاری ازم ساخته نیست هرکاری می‌خواهی بکن! او اعتیاد دارد و به کمک شما نیاز دارد تا از شر این اعتیاد خلاص شود. با صبر و حوصله کنارش باشید تا از شر این اعتیاد خلاص شود. اگر لازم دیدید از مشاور کمک بگیرید و یادتان باشد مهم ترین موضوع در این مساله این است که رابطه شما و فرزندتان خراب نشود. این مساله را یک بححران خانوادگی در نظر بگیرید که نیازمند صبر و شکیبایی شما برای حلش است، مانند مادر یا پدری که فرزندشان مریض شده است و کنارش می مانند تا بهبود پیدا کند.
چند ساعت می‌تواند بازی کند؟
خیلی از والدین سوالشان این است که فرزندمان چند ساعت در روز می تواند بازی آنلاین یا کامپیوتری انجام دهد. این ساعت برای هر کس متفاوت است! چیزی که باید ملاک قرار دهید آسیب نرسیدن به سایر جنبه های زندگی است، اگر فرزند شما درسش را می‌خواند، تکالیفش را انجام می‌دهد، در حال مهارت اموزی است، رابطه اش با اعضای خانواده خوب است، منزوی نیست و … دیگر فرقی ندارد یک ساعت بازی کند یا سه ساعت! اما اگر کل زندگی اش ی برنامه است و هیچ کار خاصی انجام نمی‌دهد یک ساعت هم زیاد است! پس ملاک اصلی تان در نظر گرفتن تمام ابعاد زندگی اش باشد.
پرسش و پاسخ کوتاه